Toshkent davlat agrar universiteti. O. A. Ostonov

tomorqa  uchun  yer  ajratildi.  Yerga  muhtoj  381  ming  oilaga  tomorqa  yerlari  berildi,  372 
ming  oila  o’z  tomorqalarini  kengayiirib  oldi.  Shu  maqsadlar  uchun  jami  150  ming  gektar 
yer  ajratildi  Respublikada  «Ish  bilan  ta'minlash»  dasturi  ishlab  chiqi ldi.  Ana  shu  dasturga 
binoan  1990-  yilda  300  ming  kishi,  asosan  yoshlar  ish  bilan  ta'minlandi.  Aholining  kam 
daromadli qismini ijtimoiy jihatdan himoyalash
 

---

uchun  1990-  yilda  budjctdan  va  korxonah  hisobidan  142  mln.  so‟m  qo‟shimcha  rna blag‟ 
ajratildi.
 
Prezident lavozimining ta'sis etilishi, 1990 - yil 18-fevralda O'zbekiston Oliy Sovetiga 
saylov bo'ldi. Bu saylovlaming yangiligi shundan iborat bo'ldiki. 500 saylov okrugining 326 
tasida  muqobil  nomzodlar  ko'rsatildi.  Oldingi  saylovlarda  b archa  nomzodlar  birinchi 
turdayoq  deyarli  100  foiz  ovoz  biian  saylangan  bo'Isalar,  bu  safar  birinchi  iurda  368 
nomzod zarur ovozlarni to‟play oldi. Qolgan 132 okrugda qayta saytovlar bo'lib o‟tdi. 1990 - 
yil  24-31-mart  kunlari  Toshkentda  o'n  ikkinchi  chaqiriq  O'zbekiston  SSR  Oliy  Sovetining 
birinchi  sessiyasi  bo'lib  o'tdi.  24-mart  kuni  sessiya  respublikalar  orasida  birinchi  bo'lib 
«O‟zbekiston 
SSR 
Prezidenti lavozimini ta'sis etish to‟g‟risida» qonun qabul qildi. 1990 - yil 
24-mart kuni Oliy Sovet sessiyasida yashirin ovoz berish yo'li bilan Islom Abdug'aniyevtch 
Karimov O'zbekiston Prezidenti etib saylandi.
 
/ Ana shu sessiyada !. Karimov nutq so'zlab, O'zbekistonning siyosiy mustaqilligini, o'zini -
o'zi  idora  qilishga  va  o'zini-o'zi  pul  bilan  ta'minlashga  o'tishni  ta'minlashni  o'zining  asosiy 
vazifasi  ekan  ini  ia‟kidladi,  SSSR  va  Markaziy  hokimiyat  mavjud  bo'lgan  sharoyitdayoq 
O'zbekistonda  Prezident  saylanishi  muhim  voqea  bo'ldi.  mamlakatimiz  niustaqilligiga 
erishish sari tashlangan yana bir dadil qadam bo‟ldi. 
Mustaqillik Deklaratsiyasi O‟zbekiston SSR Oliy Sovctining ikkinchi sessiyasi  
1990-  yil  20-iyun  kuni  «Mustaqillik  Deklaratsiyasini  qabul  qildi.  Deklaratsiyada  har  bir 
millatning  o'z  taqdirini  o'zi  belgilash  huquqidan  kelib  chiqqan  holda,  xalqaro  huquq 
qoidalariga,  umumbashariy  qadriyatlariga  va  demoScratiya  tamoyillariga  asoslanib 
O‟zbekiston SSRning davlat suvereniteti e‟lon qilindi. 
Mustaqillik Deklaratsiyasi 12 moddadan iborat bo'lib, quyidagilar bayon etilgan:
 
*  O‟zbekiston SSR davlat suvererniteti:
 
* 
O'zbekiston SSR demokratik davlatining o'z hududida barcha tarkibiy qismlardava 
barcha tashqi munosabatlarda tanho hokimligi:
 
*  O‟zbekiston 
SSR 
davlat  hududi  chegarasi  daxlsiz  va  bu  hudud  xalqning 
muhokamasiga  qo'yilmay  turib  o'zgartirilishi  mumkin  emas.  SSSR   Oliy  Soveti  qabul 
qiladigan qarorlar O'zbekiston SSR Konstitutsiyasiga muvofiq O‟zbekiston SSR Oliy Soveti 
tomonidan tasdiqlangandan keyingina O'zbekiston hududida kuchga ega bo'ladi;
 
*  O‟zbekiston  SSR  davlat  hokimiyati  vakolatiga  O'zbekiston  SSR  ichki  va  t ashqi 
siyosatiga tegishli barcha masalalar kiradi va hokazo.
 
O'zbekiston  mustaqilligi  to‟g‟risidagi  Deklaratsiya  muhim  tarixiy  hujjat  bo‟iib, 
mamlakatimizning  o'z  davlat  mustaqilligini  qo‟lga  kiritish  yo'lida  yana  bir  yangi  qadam 
bo'ldi.
 

---

4, Sovet imperiyasining tanazzulga yuz tutishi Ittifoq shartnomasini yangilash 
tala hi
 
Sobiq SSSRga kiruvchi respublikalar rasmart teng va suveren deb yuritifsa -da, amalda 
qaram  edi.  Ular  o‟z  yerlari,  suviari,  o‟rmonlari  va  yer  osti  boyliklariga,  ko'pdan-ko‟p 
korxonalariga  o'ztari  egalik  qilolmas  edilar,  80  yilaming  oxirlari 
90 
yiilaming  boshlarida 
ko'pchilik respublikalar mavjud vaziyatni o‟zgartirish talablarini ilgari sura boshladilar,  
O‟zbekiston  Respublikasining  rahbari  !.Karimov  1989-yii  20-sentabrda  Moskvada 
bo‟iib  o'tgan  KPSS  MQ  ning  Plenumida  so'/lagan  nutqida  respublikalar  bilan  SSSR 
o'rtasidagi  vakolatlarni  aniq-ravshan  ajratib  qo‟yishi  ko‟zda  tutadigan  yangi  federativ 
shartnoma  ishlab  chiqish  zarurligi  to'g‟risida  o'z  flkrini  bildirib:  •„Biz  ittifoq  va 
respublikalarning  vazifalarini, burchlarini  va  o‟zaro  majburiyatiarini  aniq -ravshan belgilab 
qo‟yish, respublikalar mustaqilligini har jihatran rnustahkamlash tarafdorimiz'V degan edi,  
Biroq  Markaziy  hokimiyat  respuhlikalarga  erkinlik  berish  haqidagi  talab-  takliflarni 
e‟tiborga  olmadi,  to'g'rirog‟i  ularga  erkinlik  berishni  xohlamas  edi.  Markazning  qaysarligi 
hamda  respublikalar  jamoatchiligining  ta‟siri  ostida  markazdan  ajraSish  harakati  kuchayib 
bordi.  1990-yi!  bahorida  Boltiqbo'yidagi  Latviya,  Litva,  Estoniya  respubltkalari,  keyinroq 
Gruziya va Ozarbayjon SSSR tarkibidan chiqqanligini e'lon qildilar,
 
Markazda  va  joylarda:  «SSSR  Konstitutsiyasi  va  qonunlari  ustunmi  yoki  respublika 
Konstitutsiyasi  va  qonunlari  ustunmi?»-  degan  masalada  bahs-  munozaralar  kuehaydi. 
Markazdagilar:  «Kuchli  markaz-kuehli  respublikalar»,-  desa:  joylardagitar:  «Kuchli 
respublika lar-kuchli markaz.»,- der edilar.
 
Markaziy  hokimiyat  jamoatchilikning  talabi  ostida  Ittifoq  shartnornasini  yangilash 
zarurligini  e'tirof  etishga  majbur  bo‟ldi.  SSSR  Oliy  Soveti  mazkur  masala  bilan 
shug'ullanuvchi  maxsus  delegatsiya  tuzdi  va  uning  tarkibini  tasdiqladi.  1990 -  yil  jyulda 
Moskvada  Markaz  vakillari  bilan  respublikalar  delegatsiyalari  yangi  shartnoma  matnini 
tayyorlashga kirishdi. 
1990- 
yrl avgust oyida Ittifoqni yangilash dasturi ishlab chiqildi.
 
Dasturda  respublikalar  o'z  hududlaridagi  butun  milliy  boyliklarga  egalik  qilish, 
foydalanish  huquqiga  ega  ekaniigi  ta'kidlangan  edi  Ammo  shartnomaga  bunday  yondashuv 
Markazdagilarga  yoqmadi.  SSSR,  Oliy  Soveti  mazkur  dasturni  qabul  qilmadi.  SSSR  Oliy 
Soveti  respublikalarning  istak  va  manfaatlarini  batamom  inkor  etgan  yangicha  shartnoma 
loyihasini  tuzib  respuhlikalarga  tarqatdi.  Respublikalar,  shu  jumladan,  O'zbekiston  Markaz 
loyihasini qabul qilmadi.
 
1991-  yil  fevral-mart  oylarida  Ittifoq  shartnomasi  loyihasi  ustida  qayta  ish  olib 
borildi.  Unda  Boltiqbo'yi  respublikalari,  Gruziya,  Arnianiston,  Moldova  vakillari 
qatnashmadi,  Ozarbayjon  kuzatuvchi  bo'lib  qatnashdi.  Ittifoq  bilan  re spublikalar 
vakolatlarini farqlab qo‟yishga harakat qilindi. Nihovat, Ittifoq va respublikalar vakolatlari 
belgilab  berilgan  shartnoma  loyihasi  matbuotda  e'lon  qilindi.  Respublikalarda  mazkur 
loyiha muhokama qilindi. O'zbekiston  rahbariyati  respublikalarga  to'la mustaqillik berishni 
ko‟zlamaydigan shartnoma loyihasini rad 

---

etdi.  O'zbekiston Respublikasi  Prezidenti  LA.Karimov O'zbekiston Kompartiyasi Markaziy 
Qo'mitasining  1991  -yil  12-martda  bo'lgan  IV  plenumida  so'zlagan  nutqida:'«Itti foq 
shartnomasini  imzolash  uchun  eng  qulay  pay!  qo‟ldan  boy  berib  qo'yildi.  Ikki  yil 
muqaddam  bu  masalani  ko'targan  kishilaming  ovoziga  hech  kim  quloq  solmadi.  Markaz 
1922-  yildagi  shartnomaga  inahkam  yopishib  olib,  oqilona  takiiflami  qabul  etmadi,  ishni 
paysalga soldi»,- degan edi. Bu fikming to'g'riligini hayot to‟la isbotladi.
 
Butun ittifoq referendum SSSR Oyiy Soveti ittifoq shartnomasini o'zgartirish, SSSRni 
teng  huquqli  suveren  respublikalar  Federatsiyasi  sifatida  yangilash  xususida  xalqning 
fikrini  bilish  maqsadida  1991-  yil  17-mart  kuni  Butunittifoq  referendumini  o'tkazishga 
qaror  qildi.  1991-  yil  20-fevralda  O'zbekiston  Oliy  Kengashning  Rayosati  referendum 
o'tkazirimi  ma'qulladi  va  SSSR  Oliy  Soveti  tomonidan  tayyorlangan  byulleten  bilan  birga 
yana bitta qo'shimcha byulletenni ovozga qo'y ishga qaror qildi.
 
Qo'shimcha  byulletenga  «Siz  O'zbekistonning  mustaqil,  teng  huquqti  respublika 
sifatida  yangitangan  Ittifoq  (Federatsiya)  tarkibida  qolishiga  rozimisiz?» -  degan  savol 
qo‟yildi,  Ovoz  berishda  qatnashgan  saylovchilaming  93  foizi  bu  savolga  «На.»  deb  javob 
berdilar.  Demak,  O‟zbekistonliklar  o'z  mamlakatini  mustaqil  davlat  sifatida  federally 
ittifoqda  bo'lishini,  O'zbekistonning  suveren  respublika  sifatida  rivojlanishini  yoqlab  ovoz 
bergan edilar.
 
1991-yil  aprelda  Kiyevda  Ukraina,  Rossiya.  Belorus,  O'zbekiston,  Qozog'iston 
Respubltkalari  rahbarlarining  uchrashuvi  bo'ldi,  Uchrashuvda  mustaqil  respublikalar 
manfaatiariga  mos  keladigan  Ittifoq  shartnomasini  tuzishga  yondashish  yo'llari  ishlab 
chiqildi  va  tegishli  bayonot  imzolandi.  Bu  hujjatni  Qirg'iziston,  Tojikiston,  Turkmaniston 
Respublikalar) ham imzolashga roziiik bildirdi. Markaz yon berishga majbur bo'ldi,
 
Mustaqil davlatlar ittifoq ini tuzishda intilish.
 
1991-  yil  aprelda  Novo-Ogoryovoda  SSSR  Prezidenti  M.S.Gorbachyovning  9 
respublika  rahbarlari  bilan  uchrashuvi  bo'ldi.  Ishtirokchilar  tomonidan  «Mamlakatdagi 
vaziyatni  barqarorlashtirish  va  tanglikni  bartaraf  etishga  doir  kechiktirib  bo‟lmaydigan 
choralar to'g'risida» qo'shma Bayonot imzolandi.. Bu hujjat  «9+1» (9 respublika + Markaz) 
degan  nomni  oldi.  Uning  mazmuni  markazning  yon  berganini,  Kiyevda  bildiriigan  likr -
mulohazalarga rozi bo'lganini ko'rsatadi.
 
1991—  yil  3-iyunda  Novo-Ogoryovoda  SSSR  Oliy  Soveti  vakillari  bilan  Respublika 
rahbarlari  o'rtasida  uchrashuv  bo'ldi.  Uchrashuvda  Mustaqil  davlatlar  ittifoqi  (MDI)  tuzish 
masalasi  muhokama  qilindi.  Mulk.  til  va  yangi  shartnomarsi  tasdiqlash  tartibi  to'g'risida 
keskin  munozara  bo‟ldi.  Uchrashuvda  ishtirokchilaming  fikr-mulohazalari  asosan  inobatga 
olingan  «Mustaqil  davlatlar  ittifoqi  to'g‟risida  shartnoma»  loyihasi  ishlab  chiqildi.  Loyiha 
barcha Respublikalar Oliy Sovetlariga muhokama uchun jo'natiidi..
 
Mazkur  shartnoma  loyihasi  O‟zbekiston  Oliy  Sovetida  1991-  yil  14-  iyunda 
muhokama qilindi. Kengash Federatsiya tamovillari asosida Mustaqil Davlatlar
 

---