Toshkent davlat agrar universiteti. O. A. Ostonov

Skobelev (Hozirgi Farg'ona) shahri vujudga keldi.
 

---

Turkiston  Rossiyaning  markazi  bilan  temir  yo'l  orqali  bog'langach,  rus  kapitaii 
(sarmoyalari)  o'lkaga  oqib  kela  boshladi.  Turkiston  xomashyo  bazasida  savdo -  sanoai 
yuritish,  zavod-fabrikalar  qurishga  intiluvchilarga  Rus-Osiyo  banki,  Moskva  savdogarlar 
banki,  Rossiya  davlat  banki  pul  qarz  berib  turdi.  Natijada,  bir  qator  zavodlar,  savdo 
shahobchalari,  oziq-ovqat  ishlab  chiqaruvchi  korxonalar  qurildi.  Paxta  va  uni  xarid  qilish 
bilan  shug'ullanuvchi  30  ta  savdo  shahobchasi  vujudga  keldi .  1913-yilda  tuzilgan 
«Beshbosh»  degan  paxta-yog‟  shirkati  Turkistonda  29  ta  paxta  zavodi  qurdi.  Bu  shirkat 
o'lkada  yetishtirilgan  paxtaning  30  foizini  xarid  qiiar,  80  ming  tonna  paxta  tolasini  tashib 
ketar,  160  ming  tonna  chigit  tayyorlardi.  Katta  sarmoya dor  Vodyaevlar  Turkistonda 
«Vodyayevlar savdo uyi»ni tashkil etib, 30 ta paxta zavodi qurdi. Farg'ona vodiysidagi keng 
paxta dalaiari,  temir  yo‟llar,  paxta  tozalash  zavodlari  va  Ivanovo  to‟qimaehilik  korxonalari 
Vodyavlar  nazoratidagi  katta  kombirrat  tarkibiga  kiritilgan  edi.  Ular  yiliga  Farglorsa 
vodiysida yetishtirilgan 7-8 million pud paxtani Ivanovoga tashib ketardi.
 
Mustamlakachilar  qancha!ik  boyib  borsa,  arzon  ishchi  kuchi  bo'lgan  mahalliy  aholi 
shunehalik  qashshoqlashib  bordi.  Dehqonlar  og'ir  shartla r  asosida  qarz  olardi,  qarzini  to'lay 
olmay  o'ziga  tegishli  yerini  sotib,  yersiz  qolardi,  mardikorlik.  ehorikorlik  qilishga  majbur 
bo‟lardi.  Ular  yer  egalari  qo'lida  yollantb  batraklik  qilishga  yoki  yangi  ochilayotgan 
korxonalarga  arzimagan  ish  haqi  evaziga  ishlashga  majbur  bo'lardi.  Yemi  Rossiya  banklari 
yoki puldor mahalliy boylar sotib olardi. Shu tariqa, o'lkada 90 -100 gektarcha sug‟oriladigan 
yen  bo‟lgan  boy  xo‟jaliklari  vujudga  keldi,  XX  asr  boshlaridagi  ma'lumotlarga  ko'ra  o‟lka 
aholisining  70  foizi  kambag'al  va  qashshoqlar,  17  folzi  o'rta  hoi,  13  foizi  o'ziga  to'q,  boy 
oilalar hisobianardi.
 
Rossiyalik  sarmoyadorlar  o‟lkada  paxta  tozalash,  yog'  va  spirt  ishlab  chiqarish,  pivo, 
tamaki,  un,  qand,  sovun,  g'isht,  ko'n,  mis  eritish,  jun  yuvish,  ohak  qizdir ish  zavodlari  va 
oziq-ovqat  korxonalari  qurib,  ulardan  mo'may  daromad  olishni  yo'Iga  qo'ydilar.  1908 -yilda 
o'lkada  378  ta  sanoat  korxonalari  faoliyat  yuritgan  bo'lsa,  1917 -yilda  ularning  soni  Buxoro 
amirligi  va  Xiva  xonligida  qurilgan  korxonalami  ham  qo'shib  hisoblaganda  1200  taga 
yetgan.
 
O'lkada  sanoat  tarmoqlarining  rivojlanishi  aholining  tabaqalanishiga  ta'sir  etib,  milliy 
buguaziya  va  ishchilar  sinfi  shakllana  boshladi.  1914 -yilgi  malumotlarga  ko'ra,  o'lkada 49,5 
ming ishchi bo'lib, ulardan