Bunda:
SS
a
— mutlaq samaradorlik;
AYaDekiF — qo‘shimcha olingan foyda;
S — sarmoya (investitsiya)ning o‘sgan qismi.
Masalan, fermer xo‘jaligi bozor iqtisodi talablari da- rajasida bo‘lishini ta'minlash uchun kompleks
tadbirlar- ni amalga oshirish xo‘jalik foydasini har yili 8 mln. so‘mga oshirish imkoniyatini beradi. Bunda
sarf-xarajatlarning samaradorlik koeffitsienti - 0,27 ni tashkil etadi.
Investitsiya ayrim vositalar va yo‘nalishlar bo‘yicha sarf- langanda mutlaq samaradorlikni aniqlashda
quyidagi for- muladan foydalaniladi:
(T
0
- T
{
)xM
s '
Bunda:
T
0
— sarmoya qilingunga qadar bo‘lgan davrdagi mahsulot birligi;
T, — sarmoya qilingandan keyingi tannarx;
M — sarmoya qilishi natijasida olingan mahsulot yoki ish hajmi.
Masalan, fermer xo‘jaligi sigirlaridan sut sog‘ib olish- ni mexanizatsiyalash uchun sog‘ish agregatlarini
sotib olib o‘rnatdi. Bu tadbirlarga 15 mln. so‘m sarf-xarajat qildi. Natijada 100 bosh sigirning har biri 3000
kg (30 sentner) sut beradigan, qo‘lda sog‘iladigan sigir mashinalar yordami- da sog‘iladigan bo‘ldi. Sigirlar
qo‘lda sog‘ilganda 1 sentner sut tannarxi — 1300 so‘m bo‘lgan bo‘lsa, ularni mashinada sog‘ish natijasida
1 sentner sut-tannarxi 1200 so‘mni tash- kil egdi. Shu tariqa har bir sentner sutni sog‘ib olishdan — 100
so‘m tejashga erishildi. Ma'lumotlarni yuqoridagi formulaga qo‘yish orqali bu tadbirga qilingan sarflari —
investitsiyaning iqtisodiy samaradorligini aniqlaymiz: Bu tadbirga qilingan sarf-xarajat mutlaq samarador-
lik koeffitsienti - 0,2 ga teng bo‘ldi. Sarmoya sarflari- ning me'yoriy samaradorlik koeffitsienti - 0,14
so‘mga geng. Endi sarf-xarajatlarning samaradorligini yanada to‘liq- roq tushunish uchun ularni qoilash
muddatini bilish kerak, ya'ni bu sarflar o‘z qiymatini olingan qo‘shimcha daromad- lar bilan necha yilda
qoplaydi? Sarf-xarajatlarni qop- lash mudsati quyidagicha aniqlanadi: Fermer xo‘jaligi bo‘yicha:
C/AF=
30000000/8000000= 3,7
iil;
Ayrim yo‘nalishlar:
..
S
15
mln „ .
M = -------- =— --------=----------- = 5
( T
0
- T
x
) *
3000
Sarmoya turi bo‘yicha me'yori:
KMt=0,14
Har ikkala tadbirda ham qoplash muddati me'yoriy mud- datdan kam bo‘lganligi sarf-xarajatning
iqgisodiy sama- rali ekanligini ko‘rsatadi.
Masalan, fermer xo‘jaligi boshoqli don ekinlari hosi- lini o‘rib-yig‘ib oluvchi kombayn xarid qilmoqchi.
Ta'mi- not bozorida 3 xil rusumdagi kombayn mavjud bo‘lib, biri Rossiya Federatsiyasida ishlab
chiqarilgan «enisey» kom- bayni, bahosi 16 mln. so‘mni, ikkinchisi AQShda ishlab chiqarilgan «Keys»
kombayni, bahosi 22 mln, uchinchisi Germaniyada ishlab chiqarilgan «KLASS» kombayni, baho- si 19
mln. so‘m.
Kombaynlar pasportida ko‘rsatilgan texnik ma'lumot- larga ko‘ra, mavsumda «enisey» — 600 tonna,
«Keys» — 1200 tonna, «KLASS» kombayni esa — 840 tonna boshoqyai donni o‘rib-yig‘ib olishi mumkin.
Har bir rusumdagi kombayn bilan o‘rib-yig‘ib olishga ket- gan joriy xarajatlar 1 tonna hisobiga «enisey»
kombayni- da — 50 ming so‘mni, «Keys» kombaynida — 35 ming so‘mni, «KLASS» kombaynida — 40
ming so‘mni tashkil etgan. Yuqorida keltirilgan ma'lumotlarni nisbiy (taqqoslama) samarador- likni
aniqlash formulasiga qo‘yish orqali qaysi rusumdagi kombaynni sotib olish fermer xo‘jaligi uchun iqtisodiy
jihatdan samarali ekanligini aniqlaymiz:
«enisey» 50+0,16*26,6=54,2 ming so‘m;
«Keys» 35+0,16*18,3=37,9 ming so‘m;
«KLASS» 40+0,16*22,6=43,6 ming so‘m.
Tahlillardan ko‘rinib guribdiki, fermer xo‘jaligi «enisey» rusumli kombaynni sotib olganda 1 tonna
boshoq- li donni o‘rib-yig‘ib olishga — 54,2 ming so‘m, «KLASS» kombaynini xarid qilganda - 43,6 ming
so‘m, «Keys» kom- baynidan foydalanganda — 37,9 ming so‘m sarf qilgan bo‘lar- di. Yoki «KLASS»
kombaynidan foydalangandan ko‘ra — 5,7 mingga, «enisey»ga nisbatan esa — 16,3 ming so‘m kam sarf
qilishga erishadi. Shuning uchun fermer xo‘jaligi «Keys» rusumli kombaynni sotib olgani ma'qul.
Mustaqil bozor munosabatlarida shakllanayot- gan respublika iqtisodiyotiga investitsiya mablag‘lari,
yangi samarali texnologiyalarning kirib kelishi mahsulot hajmini, assorti- mentini hamda daromadini
Do'stlaringiz bilan baham: 
