Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

 
12-MAVZU: BARGNING MORFOLOGIK VA ANATOMIK TUZILIShI. 
(G‘O‘ZA VA MAKKAJO‘XORI MISOLIDA). 

---

 76
 
MAVZUNING MAQSADI:
 Pomidor, o‘rik, yong‘oq, karam, no‘xat bar-
glari misolida oddiy va murakkab barglarni barg joylanishini va shakli o‘zgargan 
barglarni o‘rganish. G‘o‘za va tut bargi misolida ikki pallali o‘simliklar, makka-
jo‘xori bargi misolida bir pallali o‘simliklar bargining anatomik tuzilishini 
o‘rganish. 
K
Е
RAKLI JIHOZLAR:
 g‘o‘za, tut, makkajo‘xori bargi, mikroskop, 
floroglyutsin, glitserin, xlorid kislota, mayda asboblar, rasmlar va jadvallar, lupa, 
gerbariylar. 
UMUMIY TUShUNShA:
 Barg o‘simlik hayotida eng muhim vazifalardan 
biri fotosintez va suv bug‘latish (transpiratsiya) vazifasini bajaradi. Novdaning 
o‘sish konusidagi meristema hujayralaridan boshlang‘ich bargchalar hosil bo‘ladi. 
Boshlang‘ich bargchalar hosil bo‘lishi bilan barg plastinkasi, bandi va yon 
bargchalar shakllana boshlaydi. Demak, gulli o‘simliklarning to‘la rivojlangan 
bargi quyidagi qismdan: barg plastinkasi, barg bandi, yon bargchalardan iborat 
bo‘ladi. 
Barg plastinkasi har xil shaklga ega. Barg plastinkasi bilan novda o‘rtasida 
barg bandi bo‘ladi. Barg bandi bargni yaxshi joylanishiga imkon yaratadi. Ba'zi 
o‘simliklarda barg bandi bo‘lmaydi, bunday barglarni bandsiz (o‘troq) barglar 
deyiladi. Ularni piyoz, bug‘doy, makkajo‘xori kabi o‘simliklar  barglarida ko‘rish 
mumkin. 
Ayrim o‘simliklarda barg bilan poya qo‘shilgan joyidan alohida o‘simtalar 
chiqadi, bular yon bargchalar deyiladi. 
Bargning eng muhim qismi plastinkasi bo‘lib, uning shakli, kattaligi 
o‘simlik turiga, yashash sharoitiga qarab har xil bo‘ladi. Ular shakliga ko‘ra 
yuraksimon, lantsetsimon, ovalsimon, nayzasimon kabi ko‘rinishlarga ega. 
Barglarning shakli xilma-xil bo‘lishiga qaramay barg bandidagi 
plastinkalar soniga qarab ikki guruhga bo‘linadi:  
1.Barg bandida bitta barg joylashsa oddiy barg deb ataladi (o‘rik, nok, 
g‘o‘za bargi). 
2.Barg bandida bir nechta barg plastinkasi joylashsa, murakkab barg 
deyiladi. Murakkab barglarning bir necha xillari bor. Uch bargli murakkab barglar-
ga beda, qulupnay barglari misol bo‘ladi. Panjasimon murakkab barg. Bunda aso-
siy barg bandining uchidagi barg plastinkalari panjasimon joylashadi. (nasha, 
kashtan o‘simlik barglari). Patsimon murakkab, barg toq va juft bo‘ladi. Toq 
patsimon murakkab bargda asosiy barg bandiga bargchalar ketma-ket yoki qarama-
qarshi joylashib uchi barg bilan tugaydi. Barg plastinkalar soni toq bo‘ladi. Masa-
lan, akatsiya, yong‘oq o‘simliklari barglari. No‘xot, yasmiq kabi o‘simliklarda esa 
asosiy barg bandining uchi tikan yoki jingalak bilan tugagan. Bularda barglar soni 
juft bo‘ladi. Bunday barglar juft patsimon murakkab barg deyiladi. 
Barg plastinkasi mezofill va barg tomiridan tuziladi. Tomirlar barg 
plastinkasini tik tutib turadi, bukilib ketishdan saqlaydi va o‘tkazuvchi vazifani ba-
jaradi. Barglar tomirlanishiga ko‘ra quyidagicha bo‘ladi: parallel (bir pallalilar sin-
fida), yoysimon (zubturm bargi), patsimon (tol, olma), panjasimon (terak, chinor, 
tok va g‘o‘za o‘simliklari bargida). 

---

 77