|
POYaNING BIRLAMShI ANATOMIK TUZILIShI
.
UMUMIY TUShUNShA:
Poyaning ichki tuzilishi eng yosh- uchki qismi-
dan boshlab o‘rganiladi, poyaning eng uchki qismida kurtak bo‘lib, kurtakda yosh
65
xali yozilmagan barglar bilan o‘ralgan holda poyaning o‘sish konusi joylashgan
bo‘ladi. O‘sish konusida birlamchi hosil qiluvchi to‘qima- meristema joylashadi.
Poya to‘qimasi 3ta asosiy zonalarga bo‘linadi:
1.Proderma, (tunika) epidermisni hosil qiladi. 2.Prokambiy o‘tkazuvchi
to‘qima, peritsikl, floemani, kambiy ksilemani hosil qiladi.3. Asosiy meristema-
asosiy to‘qima parenximalarini vujudga keltiradi. Uchki meristema hujayralarining
uzluksiz bo‘linish natijasida poya uchidan o‘sadi, poya bilan barg bir vaqtda
o‘sadi. Barg o‘tkazuvchi naylar to‘dasi bilan tutash bo‘ladi.
Poyaning uchki qismidagi tepa meristemadan paydo bo‘lgan hujayralar
dastlab o‘sadi, keyin esa bulardan har xil vazifalarni bajaruvchi to‘qimalar rivojla-
nadi. Bu to‘qimalarni birlamchi to‘qimalar deyiladi. Umuman olganda bir pallali
o‘simliklar poyasida birlamchi qoplovchi to‘qima -epiderma, va birlamchi hosil
qiluvchi to‘qima- prokambiy bo‘ladi. Prokambiy birlamchi ksilema va floemani
vujudga kelishga to‘liq sarflanib ketadi. Shuning uchun ham bir pallali o‘simliklar
poyasining ichki tuzilishi birlamchi anatomik tuzilishiga ega bo‘ladi.
Oldindan fiksatsiyalab qo‘yilagan makkajo‘xori poyasidan yupqa
ko‘ndalang kesmalar kesib olinadi. Kesmani buyum oynasidagi suvga qo‘yiladi,
floroglyutsin va xlorid kislota ta'sir ettirib, ustiga qoplag‘ich oyna yopiladi. Tayyor
bo‘lgan preparatni mikroskopning kichik ob'ektivida ko‘rsak, uni quyidagi
to‘qimalardan tashkil topganligini ko‘ramiz. Poyaning sirtqi qismi bir qator hujay-
ralardan iborat, epidermadan tuzilgan bo‘ladi. Epiderma ostida hujayralarning
po‘sti qalinlashib yog‘ochlangan mexanik to‘qima- sklerenxima joylashadi. Bu
to‘qima floroglyutsin va xlorid kislota ta'sirida qizil rangga kiradi. Sklerenxima os-
tida yupqa po‘stli, tirik hujayralardan iborat asosiy parenxima to‘qima joylashgan.
Bu hujayralar o‘zida shakar moddasini to‘playdi. Parenxima hujayralari oralig‘ida
o‘tkazuvchi naylar to‘dasi sochilgan holda joylashgan bo‘ladi. O‘tkazuvchi naylar
to‘dasi mexanik to‘qima hujayralari bilan o‘ralgan. Mikroskopning katta qilib
ko‘rsatadigan ob'ektivida tekshirilsa, o‘tkazuvchi naylar to‘dasining bir tomonida
qizil tusdagi birlamchi ksilemaning naylari, ikkinchi tomonida esa naylarning
bo‘yalmagan lub hujayralari va elaksimon naylarini ko‘rishimiz mumkin. Barcha
o‘tkazuvchi naylar to‘dasi yopiq kollateral tipda bo‘ladi. Ksilema va floema
orasida kambiy bo‘lmaydi. Demak, prokambiy hujayralarining hammasi
to‘qimalarga aylanadi va o‘tkazuvchi naylar to‘dasining to‘qimalari birlamchi
bo‘ladi.
Bug‘doy poyasining ichki tuzilishini o‘rganish uchun uning eng ustki
bo‘g‘im oralig‘idan ko‘ndalangiga yupqa kesma tayyorlanadi, kesma yuqorida
ko‘rsatib o‘tilgan usullarda bo‘yaladi. Tayyor bo‘lgan preparatni mikroskopda
ko‘riladi.
Bug‘doy poyasining tashqi tomoni ham epiderma bilan qoplangan. Epi-
derma hujayralari orasida og‘izchalar joylashgan. Og‘izchalar assimilyatsion
to‘qimalarga taqaladi. Epidermis ostida esa bir necha qavat xalqasimon bo‘lib,
mexanik to‘qima sklerenxima joylashadi. Sklerenxima poyaga mustahkamlik berib
turadi. Sklerenximadan ichkariroqda asosiy parenxima joylashadi, bu to‘qimada
yopiq kollateral nay-tola bog‘lamlari poyada tartib bilan joylashadi. Daftarga
66
poyaning mikroskopda ko‘rinishi, o‘tkazuvchi bog‘lamlar va undagi barcha
to‘qimalarni rasmlari chizib oling.
28-rasm:Terak novdasi:
67
A-a-qoltiq kurtak,
б
-barg orni,
в
-barg izi,
г
-chechevichka,
B-olmaning osuvchi vegetativ va generativ xosil novdasi
29-rasm: Er usti ozgargan novdalar: a-kurtak,
Б
-tikan ,
в
-gajak,
г
-jingalak
68
30-rasm: Er osti ozgargan novdalar: a-ildizpoya
б
-kartoshka tuganagi ,
в
-piyozbosh
69
31-rasm:Novdalarning shoxlanishi:
1-monopodial shoxlanish, 2-simpodial shoxlanish,
3- soxta dixaziy shoxlanish,4-dixotomok shoxlanish
70
32-rasm:Makkajoxori poyasining tuzilishi:
A-poyaning katta ob'ektivdadi korinishi,
Б
-poyaning kondalang kesimi va sxemasi:
1-epiderma,2-sklerenxima, 3-asosiy parenxima,
4-yopiq kollateral boglam
71
33-rasm:Bugdoy poyasining kondalang kesimi:
A-katta ob'ektivdagi korinishi,
Б
-poya kondalang kesimi sxemasi:
1-epiderma,2-mexanik tuqima,3-xlorenxima,4-otkazuvchi boglam
5-asosiy parenxima,6-markaziy boshli
Do'stlaringiz bilan baham: |
