Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

K
Е
RAKLI JIHOZLAR
: mikroskop, buyum va qoplag‘ich oynalar, mak-
kajo‘xori, bug‘doy ildizining bo‘laklaridan kesib tayyorlangan preparatlar, 
floroglyutsin va xlorid kislota eritmasi rasmlar, jadvallar va mayda asboblar. 
Ildiz bajaradigan vazifasiga qarab har xil to‘qimalardan tashkil topgan. Bu 
to‘qimalar ildiz uchidan boshlab ma'lum tartibda joylashgan bo‘lib, ular o‘ziga xos 
tuzilishiga ega bo‘ladi. 
ISh TARTIBI
. Yosh ildizning uchki qismini uzunasiga kesilganidan 
tayyorlangan mikropreparatni mikroskop orqali ko‘rilsa, uni hujayralarning shakli-
ga tuzilishiga qarab quyidagi zonalardan tashkil topganligini ko‘ramiz: 
1.Ildiz g‘ilofi. 2.Bo‘linuvchi zona. 3.Sho‘ziluvchi zona. 4. Shimuvchi zona. 
1.Ildiz g‘ilofi. Ildizning uchki qismi bo‘lib, parenximatik hujayralaridan 
tashkil topgan bo‘ladi. Bu hujayralarning po‘sti shilimshiq bo‘lganligi uchun 
o‘sayotgan ildizni tuproqda harakatlanishini osonlashtiradi va ildizning o‘sish ko-
nusini shkastlanishdan saqlaydi. Ildiz g‘ilofi har xil o‘simliklarda turlicha hosil 
bo‘ladi. Ba'zi o‘simliklarda (bug‘doy) urug‘ murtagida bo‘ladigan alohida hujay-
ralardan hosil bo‘ladi. Bunda ildiz g‘ilofi va o‘sish nuqtasi hujayralari orasidagi 
chegara aniq ko‘rinadi. Ular meristema hujayralariga bog‘liq bo‘lmagan holda 
mustaqil bo‘linadi. Ayrim o‘simliklarda (dukkaklilarda) esa bu chegara aniq 
ko‘rinmaydi. Shunki ildiz g‘ilofi o‘sish konusining eng tashqi hujayralaridan hosil 
bo‘ladi. 
2.Bo‘linuvchi zona. Preparatni tepa tomonga surib qaralsa, hujayralari 
po‘sti yupqa, hujayralararo bo‘shlig‘i yo‘q, zich joylashgan hujayralardan iborat 
ildizning bo‘linuvchi zonasini ko‘ramiz. Shu hujayralarning uzluksiz mitoz usulida 
bo‘linishi natijasida ildizning o‘stiruvchi hujayralari hosil bo‘ladi. 
3.Sho‘ziluvchi zona. Bo‘linish zonasidan ildiz g‘ilofidan chamasi 10 mm 
yuqoriroq qismida hujayralarning cho‘zilishi yoki o‘sishi kuzatiladi. Bu zona ildiz-
ning cho‘ziluvchi zonasi deb ataladi. Ildizning bu qismida hujayralar bo‘linishdan 
to‘xtaydi. Bu zonadagi hujayralarning cho‘zilishi natijasida ildiz g‘ilofini pastga 
ya'ni tuproqqa kirishga majburlovchi kuch vujudga keladi. Bo‘linuvchi va 
cho‘ziluvchi zona tufayli ildiz doimo bo‘yiga o‘sib turadi. 
4.Shimuvchi zona. Ildiz epiblema hujayralarining bir qismi tashqi tomonga 
naysimon o‘simtalar ya'ni ildiz tuklarini hosil qiladi. Mana shu tuklar yordamida 
tuproqdagi suv va unda erigan moddalar so‘rilib turadi. Ildiz tuklarining uzunligi 
0,125-4 mm gacha bo‘ladi. Ildiz tukchalari shimuvchi zonaning ancha yosh 

---

 55
qismida ko‘p bo‘ladi. Shunki ildiz o‘sishi bilan yangi ildiz tuklari hosil bo‘lib, eski 
tuklar esa nobud bo‘ladi.