Toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

2.2 MP sistemasida yagona ma’lumotlar magistrali

MP sistemasida yagona ma’lumotlar magistrali hamma qurilmalarni bir biri bilan bog‘lab turadi va ma’lumotlar magistrali: adreslar, qiymatlar hamda boshqaruvchi xabarlar magistralidan tashkil topgan.

Adreslar magistrali. Oddiy MPli sistemada uzatiladigan ma’lumotlarning adresini faqatgina MP ishlab chiqadi. SHuning uchun ham adreslar magistrali (AM) bir tomonga yo‘naltirilgan. MP adresning kodi to‘g‘risidagi xabarni ishlab chiqadi. Adreslar magistraliga ulangan boshqa qurilmalar faqatgina adreslar kodini qabul qilishi va unga taaluqli bo‘lgan mikroamalni uzluksiz bajarishi mumkin.
Magistrallar adresining shinalarini soni uzatilayotgan adreslar kodining razryadlari bilan moe tushadi. Agarda 16—razryadli kod ishlatilgan bo‘lsa, u xolla sistemaga 2¹⁶=65536 ta adres ishlab chiqishga ruxsat beriladi. Bu adreslarning hammasi xotira yacheykalarining adresiga va qiymatlarning kiritish — chiqarish registrlarini adresiga taaluqli bo‘lishi mumkin.

Kiymatlar magistrali. MP, OXQ, tashqi xotira qurilmalari (TXQ) va displey qiymatlarni uzatishi yoki qabul qilishlari mumkin. Boshqa qurilmalar faqatgina qiymatlarni qabul qilishi (DXQ) yoki uzatishi mumkin (pechat qiladigan qurilma). Sistemaning hamma imkoniyatlarini ta’minlash uchun qiymatlar magistrali ikki tomonga yo‘nalgandir. Qiymatlar magistralining razryadligi MPning razryadligi bilan aniqlanadi va 2,4,8,16,32 bitga teng bo‘lishi mumkin. Agarda MPda ikkilangan razryadli qiymatlar qayta ishlanayotgan bo‘lsa, u holda ikkilangan so‘z ikkita davrda uzatiladi, ya’ni bu erda vaqtincha multeplekslash amalga oshiriladi.

Boshkaruvchi magistral. MP va ayrim kirituvchi/chiqaruvchi qurilmalarning shinalari qurilmalarning amallarini aniqlash va sinxronizatsiyalash vazifasini bajaruvchi boshqaruvchi xabarlarni ishlab chiqadilar. Bu xabarlar boshqaruvchi magistrallar (BM) deb ataluvchi bir tomonga yo‘nalgan shinalar to‘plami orqali uzatiladi. Elektron sistemasidagi hamma boshqaruvchi xabarlar sistemali sinxronizatsiyalash xabarlari bilan moslashtirilgan. Bu xabarlar KIS kristalining ichidagi har xil qurilma va bloklar hamda boshqa qurilmalarning ishlashining boshlanishini (tutashini) va ketma- ketligini aniqlab turadi (ko‘rsatadi).
Sinxronizatsiyalangan impulslar ketma — ketligini chiqarib turish uchun asosan tashqi yoki ichki kvarsli generator qo‘llaniladi. Mikroprotsessor chiqarib beradigan sinxronizatsiyalangan xabarlar bitta, ikkita va ko‘p fazali bo‘lishlari mumkin. Har bir MP o‘zining noyob bo‘lgan boshqaruvchi xabarlariga ega — dirlar. SHunga qaramasdan asosan hamma MP lar umumiy xabarlarga egadirlar. Bu umumiy xabarlarning ichida boshqaruvchi pultda ishlab chiqiladigan "Nolga Keltirish" — kirish xabaridir. Bu xabar MP ning ichki registrlarini hammasini "nolga" keltiradi va programmadagi buyruqlarni ketma—ket bajarilishini aniqlovchi buyruqlar sanagichini programmadagi buyruqning birinchi adresi bilan yuklaydi.
Kirituvchi — chiqaruvchi qurilmalarning xususiyati shundayki, ya’ni agarda MP o‘z vaqtida qurilma bilan kerakli amalni o‘tkazmasa, u holda ma’lumot yo‘qolishi mumkin. SHuning uchun ham tashqi qurilmalar MPning tayyor ekanligini bildiruvchi "protsessorni vaqtinchalik to‘xtatishga so‘rash" xabarini beradi. Agarda "so‘rash" qabul qilingan bo‘lsa, u holda MP "Vaqtincha qanoatlantiradi" degan javob xabarni ishlab chiqadi.
MP ni ichidagi qurilmalarni ishlashiga har xil vaqt ketadi — ganligi uchun tashqi qurilmalar, MP bilan birga ishlash uchun, o‘zidan MP holatini, tayyorligini va sh. o‘xsh. so‘rash uchun kerakli xa — barlarni MP dan so‘raydi. MP o‘z navbatida ana shu xabarlarga javob beradi. Bunday xabarlarni soni o‘ntagacha etishi mumkin.