Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

2.2. Axborot xavfsizligini dasturiy - texnikaviy vositalarining tuzilishi 
 
            Ximoya  qilishning    tashkiliy  –  dasturiy  vositalari  texnik  usullarga  tegishli 
bo`ladi.  Bunday  usullar  va  vositalar  etarlicha  katta  miqdordadir.  Bular  tasodifiy 
xavflardan an`anaviy josuslik va qo`poruvchilik, elektromagnit nurlanishlardan va 
yo`naltirishlardan KT lari tuzilmalarini ruxsat etilmagan o`zgartirishlardan, ruxsat 
etilmagan  murojaat  qilishdan  axborotni  ximoya  qilish,  kriptografik  usullar, 
komp`yuter viruslari va ular bilan kurashish mexanizmlari va boshqalar. 
          Tasodifiy  xavflardan  axborotni  ximoya  qilishga  axborotlarni  dubllash,  KT 
ishonchliligini  oshirish,  ishdan  chiqishlariga  mustaxkam  KT  larini  yaratish, 
xalokatlardan  va  favqulodda  xolatlardan  keladigan  talofatlarni  kamaytirish, 
noto`g`ri amallarni blokirovkalash bilan erishiladi. 
          An`anaviy  josuslikdan  va  qo`poruvchilikdan  axborotni  ximoya  qilishda  KT 
laridan  KT  lari  ishlatilmaydigan  boshqa  ob`ektlarni  ximoya  qilish  uchun 
ishlatiladigan  vosita  va  usullar  qo`llaniladi.  Bu  tizimning  vazifalariga  ob`ektni 
qo`riqlash  tizimini  yaratish,  KT  ob`ektlarida  maxfiy  axborot  resurslari  bilan 
ishlashni  tashkil  etish,  kuzatishga  va  bildirmasdan  eshitib  olishga  xamda 
xodimlarning yomon niyatli xarakatlarga qarshi kurashishi kiradi.  
           Zararli elektromagnit nurlanishdan va yo`naltirishlardan ximoya qilish xam 
faol  xam  passiv  usullar  bilan  amalga  oshiriladi.  Ximoya  qilishning  faol  usullari, 
yomon  niyatli  odam  tomonidan  ushlab  olingan  xabarlardan  foydali  axborotlarni 
qabul  qilish  va  ajratib  olishni  murakkablashtiradigan,  zararli  elektromagnit 
nurlanishlar  va  yo`naltirilishlar  kanallarida  xalaqitlarni  yaratishga  qaratilgandir. 
Passiv  usullar  xavfli  xabarni  darajasining  kamayishini  yoki  xabarlarning 
axborotlanganligini pasayishini ta`minlaydilar. 
           KT larini tuzilmasini ruxsat etilmagan o`zgartirishlardan ximoya qilish usul 
va uslublari KT larini ishlab chiqish va ishlatish bosqichlarida algoritmik, dasturli 

---

 
47 
va  texnik  tuzilmalarni  ximoya  qilish  uchun  mo`ljalangan.  2.2-rasmda  axborot 
qurilmasini dasturiy texnikaviy vositalari keltirilgan. 

---

 
48 
 
 
2.2-rasm. Axborot qurilmasini dasturiy texnikaviy vositalari  
 
Axborot qurilmasini dasturiy 
texnikaviy vositalari 
Ichki vosita 
Dasturiy  
vositalari 
Operatsion 
tizim 
vositalari 
Ma`lumotlar 
bazasini 
boshqarish 
tizimi vositalari 
Ilova 
vositalari 
Texnikaviy 
vositalar 
Kabel` 
tarmog`ining 
tuzilishi 
Aktiv tarmoq va 
telekommunikatsi
ya qurilmalari 
Qo`shimcha vositalar 
Tarmoqlararo ekran 
Ximoyalangan virtual 
tarmoqni yaratish vositalari 
Kirishni boshqarish va 
autentifikatsiya vositalari 
Ruxsatsiz kirishni aniqlash 
va oldini olish vositalari 
Ximoyalanishni taxlil 
vositalari 
Virusga qrshi ximoya 
vositalari 
Elektron pochta va WEB  
trafiklarni taxlil qilish  
vositalari 
Kriptografik  vositalar 
Ochiq kalitlar 
infratuzilmasini yaratish  
vositalari 
Xavfsizlikni boshqarish  
vositalari 

---

 
49