Toshkent axborot texnologiy

2-savolga javob (bu yerda ikkinchi savolingizni javobini yozasiz)
131. Tovush qanday muhitlarda tarqaladi? Tovushning asosiy o‘lchov birliklari.
Tovush mexanik energiyaning materiya bo‘ylab to‘lqinlar yordamida tarqalishidir. Tovush chastota, to‘lqin uzunligi, davr, amplituda va tezlik bilan xarakterlanadi.

Kundalik turmushda tovush atamasini havoda tarqaluvchi va odam eshita oladigan to‘lqinlarga nisbatan qo‘llashadi. Biroq fizikada tovush deb har qanday materiyada tarqaluvchi mexanik to‘lqinlarga aytiladi. Tovush va u bilan bog‘liq hodisalarni o‘rganuvchi fan bo‘limi akustika deyiladi.

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Tovush (maʼnolari).

Tovush (fizikada) — keng maʼnoda — gazsimon, suyuq yoki qattiq muhitda toʻlqin shaklida tarqaladigan elastik muhit zarralarining tebranma harakati. Tor maʼnoda — odam va hayvonlarning maxsus sezgi organlari orqali qabul qilisheshitish hodisasi. Eshitiladigan va eshitilmaydigan T. bor. Chastotasi 16 Gs — 20 kGs gacha boʻlgan toʻlqinlar inson qulogʻida T. sezgisini uygʻotadi. Chastotasi 16 Gs dan kichik boʻlgan elastik toʻlqinlar infratovush deb ataladi. Chastotasi vq20 kGs Q 1 GGs boʻlgan toʻlqinlar ultratovush va chastotasi u>1GGs dan yuqori boʻlgan toʻlqinlar gipertovush deyiladi. Infra, ultra va gipertovushlarni inson qulogʻi eshitmaydi. Gaz va suyuqliklardagi T. toʻlqini faqat boʻylama toʻlqin, qattiq jismlarda tarqaladigan toʻlqinlar esa ham boʻylama, ham koʻndalang boʻlishi mumkin. T. tezligi quruq havoda 15° trada 0,34 km/s, suyukdikda 152 km/s, qattiq jismda 5Q6 km/s (olmosda 18 km/s) boʻladi.

Insonlar qabul qilgan T.larni ularning yuksakligi, tembri va qattiqligiga qarab bir-biridan farq qiladi. Ana shu har bir subʼyektiv bahoga T. toʻlqinining aniq fizik xarakteristikam moye keladi.

Har qanday real T. oddiy garmonik tebranish emas, balki maʼlum chastotalar toʻplamiga ega boʻlgan garmonik tebranishlarning yigʻindisidan iborat. Berilgan T.da ishtirok etuvchi tebranishlar chastotalari toʻplami T.ning akustik spektri debataladi. Agar T.da maʼlum intervaldagi barcha chastotaga ega boʻlgan tebranishlar ishtirok etsa, u holda spektr tutash spektr deyiladi. Agar T. bir-biridan chekli intervallar bilan ajralib turuvchi diskret chastotali tebranishlardan tashkil topgan boʻlsa, spektr chizikli spektr deyiladi. Shovqinlar, mas., daraxtlarning shamolda shitirlashi tutash spektrga, cholgʻu asboblari T.lari esa chiziqli spektrga ega boʻladi.

Yuza birligi orqali vaqt birligida T. toʻlqini olib oʻtayotgan energiya T. intensivligi deb ataladi. Elastik muhit boʻylab T. tarqalganda u tarqalmagan paytdagiga nisbatan ortiqcha bosim hosil boʻladi, uni T. bosimi deyiladi. T. intensivligi T. bosimining amplitudasiga hamda muhit xossasiga va toʻlqin shakliga bogʻliq. T. intensivligi Xalqaro birliklar tizimida VtGʻm2 larda oʻlchanadi. T. intensivligi va chastotasiga bogʻliq boʻlgan T. qattiqligi xarakateristikasi xam mavjud. Odam qulogʻi 1 — 5 kGs chastota sohasida juda sezgir boʻladi. Bu sohada eshitish boʻsagʻasi, yaʼni eng kuchsiz eshitiluvchi T.larning intensivligi 10~12 VtGʻm2, unga moye T. bosimi 10~5 NGʻm2 kattalikka teng . Odam qulogʻi eshitadigan T.ning eng yuqori intensivligi 1 VtGʻm2 ga teng . Ult ratovush texnikasida bundan ham yuqori (104 kVtGʻm2 gacha) intensivlikka erishilgan. Ultratovushning bu xususiyatidan texnika, biol. va tibbiyotda keng foydalaniladi