Toshkent arxitektura qurilish

1.2-rasm. “Shamol guli” yo„nalishi.
Relefning shakllanishida tabiatdagi o‗zgaruvchan tabiiy jarayonlarni hosil qiluvchi suv, shamol va inson faoliyatining ta‘siri muhim ahamiyatga ega. Shu sababdan shahar qurilishi uchun yer tanlash quyidagi muhim tabiiy jarayonlarni hisobga oladi:

• 
  shahar hududidagi ayrim joylarini qor-yomg‗ir yoki daryo suvlarining bosishi;
  
• 
  jarliklarning paydo bo‗lishi;
  
• 
  ko‗chki, (yer jinsining siljishi va qulab tushishi);
  
• 
  sel oqimlarining paydo bo‗lishi;
  
• 
  karstlarning mavjudligi va yerning cho‗kishi;
  
• 
  suv va shamol ta‘sirida relef yuzasining erroziyaga uchrashi.
  

Inson faoliyati bilan bog‗liq jarayonlarga quyidagilar kiradi:

• 
  yer osti boyliklarini qazib olish natijasida relefning buzilishi;
  
• 
  suv havzalarining qurilishi va yer osti suvlarining ko‗tarilishi natijasida aholi yashaydigan joylarini suv bosish xavfining paydo bo‗lishi va shu kabilar.
  

Aniq joyning tabiiy shart-sharoitini o‗rganish uning relefi shakliga, zamin holatiga, xususan qor-yomg‗ir suvlarining miqdoriga bog‗liq bo‗ladi.
Shahar maydonlarini taqsimlash, magistral yo‗llarni rejalashtirish, transport harakatining uzviy bog‗liqligini ta‘minlash va ko‗kalamzor maydonlarni tanlashni tabiiy shart-sharoitlarning xususiyatiga qarab hal qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Relefda topografik rasm asosida geodezik xarita shaklida joyning tasviriy ko‗rinishi tasvirlanib, unda daryo, ko‗l, ko‗kalamzor, botqoqliklar va hokazolar hamda sun‘iy hosil qilingan inshootlar (turar-joy maydonlari, alohida turgan bino, avtomobil, temir yo‗l, to‗g‗on, ko‗prik va hokazolar) ko‗rsatiladi (1.1-rasm).
Geomorfologik sharoitlar – bu relefning nishabligi, uning shakliy ko‗rinishi va qiyaliklari to‗g‗risidagi tushunchadir.
Geologik sharoitlar – bu zamin (grunt)ning fizik-mexanik xususiyatlari va ularning o‗zgarish qonuniyatlarini belgilovchi tushuncha bo‗lib, imoratlar qurishda joydagi zamin jinslari tarkibi, fizik va mexanik xossalari, ularning o‗zgarish qonuniyatlarini o‗rganadi.
Maydonlarning muhandislik tayyorgarligi ishlarida zamin-litologik xarita muhim hujjat bo‗lib hisoblanadi. Zamin litologik xarita (1.3-rasm) oddiy topografik xarita bo‗lib, unda turli zamin-litologiya jinslarining joylashishi tasvirlanadi, uning geologik qirqimida esa tog‗ jinslarining tarkibi, tuzilishi, fizik- kimyoviy xossalari kabilar ko‗rsatilgan bo‗ladi.