Toshkent arxitektura qurilish

4.14-rasm. Halqasimon drenajning shakli:

1. 
   – gorizontal ko‘rinishdagi reja va kesim; b) – tik ko‘rinishdagi
   

kesim; v) – xuddi shunday, umumlashtirilgan; g) – b va v qirqim bo‘yicha reja;
1 – kommunal grunt suvlarining sathi; 2 – himoyalanayotgan ob’ekt; 3 – grunt suvlarining pasaytirilgan sathi; 4 – drenaj; 5 – suv o‘tkazmaydigan qatlam.

4.15-rasm. Halqasimon drenajning hisobiy shakli:
1 – kommunal grunt suvlarining sathi; 2 – xuddi shunday, pasaytirilgan; 3 – himoyalangan bino; 4 – suv o‘tkazmaydigan qatlam.


_H 2

q = K _2H
m³/kecha-kunduz. (4.26)

bu yerda, N – suvli zamin qatlamining qalinligi, m; R – ta‘sir radiusi bo‗lib, tabiiy sizot suv sathigacha bo‗lgan masofa, m.

Sizot suv kelayotgan tomon uchun depression egrilik hisobi quyidagicha bo‗ladi:


^Yx ⁼ (4.27)

Drenajlar bir biriga yaqin masofada va yer osti suv sathida joylashsa depression egrilik gorizontal holga keladi. Bunda drenaj o‗z faoliyatini yo‗qotadi.

4.16-rasm. Gorizontal, tik holda va umumiy qo„shma holdagi tartibli drenajlar:
1 – drenaj tizimi; 2 – kommunal grunt suvlarining sathi; 3 – xuddi shunday pasaytirilgan; 4 – quritish maydoni; 5 – kollektor; 5 – suv o‘tkazmaydigan qatlam.
Batartib drenajlar – shahar hududining barcha joylarida zaminda qor- yomg‗ir suvlaridan hosil bo‗lgan sizot suvlardan saqlashga xizmat qiladi. Ular xizmat vazifalariga qarab quyidagilardan tashkil topadi. Sizot suvlarni quritish drenaji; oqova suvlarni kollektorlarga ―uzatuvchi-yig‗uvchi‖ drenaj; yig‗ilgan
sizot suvlarni oqova suvlar tarmog‗i, ko‗llarga yoki shahar hududidan tashqariga olib chiquvchi kollektorlar (4.16 - rasm).
Quritish drenajlari ko‗pincha parallel holda joylashgan bo‗lib, u hududda imoratlarning joylashishiga, relefiga va tik reja holatiga bog‗liq.
Drenajlarni sizot suv oqimi yo‗nalishi bo‗yicha ham joylashtirish mumkin. Agar relef sathi tekis holatga yaqin bo‗lib, uning nishabligi katta bo‗lsa, drenajlar sizot suv oqimining yo‗nalishiga ko‗ndalang holda joylashtiriladi.
Drenajning chuqurlikda joylashish belgisi, o‗zaro oraliqlari va drenaj quvurining diametri gidravlik hisob asosida belgilanadi.
Yotiq drenajlarning eng kam bo‗ylama nishabligi quyidagi qiymatlar bo‗yicha qabul qilinadi:
Bo‗ztuproq qatlamidagi quritish drenaji uchun i=0,002. Qumli qatlamdagi quritish drenaji uchun i=0,003.
Yig‗uvchi drenajlar uchun diametri 200-300 mm i=0,0015.
Diametri 300 mm dan katta bo‗lgan bosh kollektorlar uchun i=0,0005.
Drenaj tarmog‗i va kollektorda kuzatish quduqlari o‗rnatiladi. Bosh kollektor suvini o‗ziga yaqin masofada joylashgan suv havzalariga oqizish iqtisodiy jihatdan ma‘qul hisoblanadi.
Drenaj suvlari uch variant asosida tashqariga olib chiqiladi: suvni daryo va ko‗llarga olib chiquvchi alohida holdagi drenaj kollektorlari; drenaj kollektorlari oqova suvlar tarmog‗i bilan birgalikda; drenaj suvlarini nasoslar yordamida olib chiqish.
Ikkinchi variantdagi drenaj tizimining uzunligi oqova suvlar tarmog‗iga ulanishi bilan ancha qisqaradi. Lekin oqova suvlar tarmog‗i drenaj tarmog‗iga nisbatan ancha baland joylashishi sababli, bu ikkala tizimning birlashishida noqulaylik paydo bo‗ladi. Bunday holda drenaj kollektorlarining nishabligi, oqova suv tarmog‗i nishabligiga nisbatan kichik nishablikda joylashishi talab qilinadi. Nasos stantsiyasining o‗rni yer osti oqova suvlari tarmog‗idan uzoqda bo‗lmasligi lozim. Nasos stantsiyalarini avtomatik holatda ishlashi uchun suv
yig‗uvchi yer osti hovuzlari tashkil qilinadi.
Batartib drenajlar hisobini olib borishda drenajlar oralig‗i, drenajdagi sizot suv sarfi va quvur diametrlari qor-yomg‗ir suvlari zamirida hosil bo‗lgan sizot suvlar miqdoriga qarab hisoblanadi.
Mukammalashgan holdagi batartib drenaj depressiya egriligining yuqori belgisi qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi (4.17 a-rasm):
^Y_макс ^{= H -S}₀ ; (4.28)
bu yerda N – oqimning qalinligi, m; S₀ – loyihadagi pasaytirilishi ko‗rsatilgan yer osti suv sathining qiymati, m.