Toshkent arxitektura qurilish instituti

8.2. Katta oraliqli binolarni montaj qilishning o‘ziga xos xususiyatlari 
 
Katta  oraliqli  binolar  va  inshootlarni  montaj  qilish  quyidagi 
xususiyatlar bilan tavsiflanadi: 
•  binolarning  karkaslari  po‘lat,  yig‘ma  temirbeton  va  aralash 
konstruksiyalardan  tayyorlanishi  mumkin:  ustunlar  –  temirbetondan,  devor 
panellari – bir yoki ko‘p qatlamli, kran osti to‘sinlari, fermalar, bog‘lamalar 
va po‘lat – ustyopma elementlari; 
•  binoning  o‘lchamlari  odatda  montaj  qiluvchi  kranlarning  ta’sir 
ko‘rsatish doirasidan ortiq bo‘ladi; 
•  bir  qator  konstruksiyalar  –  katta  balandlikdagi  va  massadagi 
ustunlar,  kuchli  kran  osti  to‘sinlari,  katta  oraliqli  fermalar,  ustyopmaning 
hajmdor elementlarini – qismlab yoki bir nechta krandan foydalanib montaj 
qilishga to‘g‘ri keladi; 
• binoni montaj qilishni texnologik qurilmani(jihozlar) o‘rnatish bilan 
bog‘lash zarur.  
Po‘lat konstruksiyali bir qavatli sanoat binolarini 18, 24, 30 va 36 m 
oraliqli  va  30  m  balandlikgacha  qilib  loyihalanadi  va  barpo  etiladi. 
Temirbeton  konstruksiyali  bir  qavatli  binolar  12,  18,  24,  va  30  m  oraliqga 
14.4  m  balandlikgacha  (ustunni  yuqori  qismigacha)  va  24,  30  va  36  m 
oraliqli va 18 m balandlikgacha qilib loyihalanadi. 
Bir  qavatli  sanoat  binolari  oralig‘i,  ustunlar  qadami  va  balandligiga 
bog‘liq holda quyidagi turlarga bo‘linadi: yengil oralig‘i 6...18 m, balndligi 
5...12  m;  o‘rtacha  oralig‘i  18...30  m,  balandligi  8...24  m;  og‘irlik  oralig‘i 
24..36 m, balandligi 18...30 m. 
Katta  oraliqli  binolar  konstruksiyasini  montaj  qilish  usullarini  va 
montaj qilishni tashkil etishni tanlashning asosiy mezonlari: 
• montaj ishlari hajmi; 
• binoning hajmiy – rejaviy va konstruktiv yechimlari; 

---

73 
 
• montaj qilishning va umuman binoni barpo  qilishning belgilangan  
muddatlari; 
• montaj mexanizmlarining mavjud parki. 
Turli  xil  binolarning  konstruksiyalarini  montaj  qilish  usullari 
quyidagilarga bog‘liq holda ajratiladi: 
• qo‘llaniladigan ko‘tarish – montaj qilish jihozlariga qarab  – kranli 
va kransiz usullar; 
•  montaj  qilish  oldidan  elementlarni  bloklarga  yiriklashtirish 
darajasiga  qarab  –  elementlab,  yirik  blokli  montaj  konveyerli  yig‘ish, 
rulonlash; 
• elementlarni loyiha holatiga o‘rnatish ketma – ketligi bo‘yicha; 
•  yassi  va  fazoviy  montaj  va  texnologik  bloklarni  loyiha  holatiga 
o‘rnatish ketma – ketligi bo‘yicha; 
•  montaj  qilishda  kranning  bino  bo‘ylab  va  ko‘ndalangiga 
harakatlanishi; 
• elementlarni tayanchga keltirish va  o‘rnatish usullari; 
• konstruksiyalarni vertikal bo‘yicha yig‘ish ketma – ketliklari; 
•  montaj  qilish  jarayonida  binolar,  inshootlar  va    konstruksiyalar 
ishlashining konstruktiv xususiyatlari; 
•  ob’yektni  barpo  etish  yo‘nalishlariga  qarab  –  surish,  vertikal 
ko‘tarish, burish usullari.