Toshkent arxitektura qurilish instituti

15.2
-
rasm. Muzeyning funksional-rejaviy tuzilmasi: 
1 – vestibyul va garderob; 2 – axborot-ma’lumotnoma bo‘limi; 3 – ekskursovod 
xonasi; 4 – tibbiy punkt; 5 – chekish xonasi; 6 – hojatxona; 7 – kiosklar; 8 – dam 
olish xonasi; 9 – bufet; 10 – bolalar uchun o‘yin xonasi; 11 – leksiya zali;
12 – ommaviy tadbirlar zonasi; 13 – davriy ko‘rgazmalar zonasi; 14 – auditoriya; 
15 – kutubxona; 16 – foye; 17 – direksiya; 18 – majlislar zali; 19 – ilmiy xodimlar 
kabinetlari; 20 – xizmat vestibyuli; 21 – maishiy xonalar; 22 – xodimlar 
emakxonasi, yordamchi xonalari bilan; 23 – foto va boshqa laboratoriyalar va 
ustaxonlar; 24 – eksponatlarni qabul qilish, konservatsiya qilish, tayyorlash;
25 – texnik xonalar; 26 – seyf. 
Rekreatsiya zonasi
ekspozitsiyalarni ko‘rgandan keyin dam olish uchun 
mo‘ljallangan bo‘lib, kirish zonasi (agar u shaharda etarlicha ajratilgan bo‘lsa) 
bilan birlashtirilishi, shuningdek ochiq ekspozitsiya bilan qo‘shilib ketishi 
mumkin. 

---

243 
Xo‘jalik zonasi
muzey uchun zarur bo‘lgan issiqlik punkti, transformator 
podstansiyasikabi muhandislik xizmatlarini, shuningdek omborlar va garajlarni 
joylashtirish uchun mo‘ljallangan. Ta’kidlash lozimki, zamonaviy tendensiyalarga 
ko‘ra, rivojlangan xo‘jalik zonasini rad etish kuzatilmoqda: texnik xonalar imkon 
qadar binoning yerto‘la va sokolli qavatlariga joylashtirilayotganini ko‘rish 
mumkin. Xo‘jalik zonasini muzey va ko‘rgazma eksponatlarini qabul qilish va 
jo‘natish uchun mo‘ljallangantomondan joylashtirish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. 
 
15.3. Muzeylar faoliyatining asosiy turlari 
Muzeylar faoliyatining asosiy turlari quyidagilardan iborat: kolleksiyalarni 
jamlash, shakllantirish va saqlash, ilmiy tadqiqot ishlari, madaniy-ma’rifiy faoliyat. 
Kolleksiyalarni jamlash, shakllantirish va saqlash. Muzey funksional dasturni 
o‘ziga xos vositalar yordamida bajaradi. Ashyoviy yodgorlik – yo‘nalishlari 
bo‘yicha turli bo‘lgan muzeylar faoliyatining asosi hisoblanadi. Fondlarni aniqlash, 
hisobga olish va jamlash muzeyning ixtisoslashuviga asoslangan holdabajariladi. 
Eksponatlar ahamiyatiga qarab muzey fondlari asosiy va ilmiy-yordamchi 
fondlarga bo‘linadi.
Ilmiy-tadqiqot faoliyati
bir nechta izchil ketma-ketlikka ega fazalardan iborat. 
Birinchi bosqich – materialni aniqlash va uni toifalash, kelgusida ilmiy nuqtai 
nazarda ishlanishi va madaniy-ma’rifiy maqsadlarda foydalanishiimkoniyatlarini 
belgilash, fondlar va ekspozitsiyaga qabul qilingan materiallar va eksponatlarni 
joylashtirish. 
Muzey 
to‘plamidagi material va eksponatlarning ilmiy 
klassifikatsiyasi kataloglar va boshqa ilmiy-yordamchi hujjatlarni tuzishda aks 
ettiriladi. Ekspozitsiya tashkil etilishi va ilmiy maqolalarni tayyorlanishi muzey 
materiallarining ilmiy ishlanishidagi yakuniy faza hisoblanadi. Ilmiy ishlarni 
o‘tkazish uchun muzey xodimlari va fondlarning mutaxassislari uchun fond 
kolleksiyalaridagi barcha materiallardan foydalanish imkoniyati ta’minlanishi 
zarur. Muzey faoliyati asosini 
doimiy ekspozitsiya
tashkil etadi. Ekspozitsiya, 

---

244 
asosan, dastlabki ilmiy ishlovdan o‘tgan asl eksponatlardan shakllanadi. 
Ekspozitsiyaga bo‘lgan asosiy talablar: 
- 
me’moriy rejali tuzilishi va ilmiy konsepsiyaning yagonaligini ta’minlash; 
- 
tashrif buyuruvchilar uchun qulay sharoitlar: harakatlanishning puxta 
o‘ylangan jadvali, eksponatlarni yakka tartibda va ekskursion guruhlar 
tarkibida tomosha qilish imkoniyatlari, tomoshabinlarlarning turli toifalari 
manfaatlarini hisobga olish; 
- 
namoyish etiladigan materialni muzeyning tuzilmasi va tematik-ekspozitsion 
rejasiga muvofiq ifodali taqdim etish shakli; 
- 
eksponatlar saqlanishini ta’minlash: yoritilishning, harorat va namlikning 
zarur darajasiga, kolleksiyani qo‘riqlash choralariga qat’iy rioya qilish. 
Muzeyning me’moriy hajmi ekspozitsiya zallari va ochiq ekspozitsiyadan 
tashkil topadi. Xonalar tarkibida tashrif buyuruvchilarga muzey kolleksiyalari va 
bino haqida axborot-ma’lumotlar taqdim etiladigan kirish zalini loyihalashtirish 
maqsadga muvofiq. 
Ko‘rgazmalarni o‘tkazish bilan bog‘liq faoliyat
muzeyning zamonaviy 
hayotda ishtirok etishining shakllaridan biri hisoblanib, ko‘rgazmalar muzeyning 
o‘z fondi hamda boshqa muzeylarning fondi yordamida tashkil qilinadi. Bunday 
tadbirlar 
muzeyning 
ekspozitsiya 
imkoniyatlarini 
oshirib, 
tashrif 
buyuruvchilarning yangi toifalarini jalb qilishga yordam beradi. Ko‘rgazma 
o‘tkazishning ikkita asosiy shaklidan foydalaniladi: muzey ichida va ko‘chma 
ko‘rgazmalar – bunda maxsus ko‘rgazma zallari va transport vositalari bo‘lishi 
talab etiladi. Ko‘rgazma zallariga qo‘yiladigan asosiy talablar: 
- 
vestibyulga yaqinlik, boshqa xonalar orqali o‘tmasdan, bemalol kirish 
imkoniyati; 
- 
fazoviy va badiiy yechimlarning neytralligi; 
- 
oson va tez transformatsiya (o‘zgartirish) imkoniyati. 
Zallar qoshida ko‘rgazma uskunalarini va inventar saqlash uchun xonalarni 
ko‘zda tutilishi, fond saqlanadigan xonalarda ko‘chma ko‘rgazmalar uchun maxsus 

---

245 
xonalarni (imkon qadar chiqish eshigiga yaqin joyda) loyihalashtirish maqsadga 
muvofiq hisoblanadi [28]. 
Madaniy-ma’rifiy ishlar
sirasiga ko‘rgazmalar, ekskursiyalarni tashkil etish, 
leksiyalar, uchrashuvlar, konferensiyalar, kechalar, suhbatlarni o‘tkazish, 
kinofilmlarni namoyish qilish, to‘garaklar faoliyatini yuritish kabilar kiradi. Bu, 
o‘z navbatida, muzey tuzilmasiga kinoleksion zal, to‘garaklar uchun xonalar, 
shuningdek universal maydonlar kiritilishini shartlab beradi. 
Madaniyatlararo muloqot tomonga umumiy burilish ro‘y berayotgan, muzey 
binolari esa universal san’at markazlariga aylanib borayotgan hozirgi sharoitlarda 
muzeylar uchuntarkibida boshqa funksional vazifalar uchun mo‘ljallangan 
binolarga xos bo‘lgan xonalarning bo‘lishi tabiiy holdek qabul qilinmoqda. 
Masalan, ba’zi muzeylarda o‘quv ustaxonalari, tomosha zallari, mediatekalar 
loyihalashtirilayapti. 
Kolleksiyalarni saqlash
ekspozitsiya zallari va muzey 
fondlarida 
eksponatlarni 
saqlash bo‘yicha 
tadbirlardan 
iborat. 
Saqlash 
eksponatlarning turlari bo‘yicha tashkil qilinadi. Eksponatlar konservatsiyasi va 
restavratsiyasi ishning asosiy qismi hisoblanadi. Muzeyning kattaligi va 
ahamiyatiga bog‘liq tarzda bitta restavritsiya ustaxonasi yoki ustaxonalar va 
laboratoriya kompleksi ko‘zda tutilishi mumkin. Bir nechta muzeylarga tegishli 
fondlar markazlashtirilgan sharoitlar uchun fondlar saqlanadigan maxsus omborlar, 
ustaxonalar va laboratoriyalarning bazaviy markazini tashkil etish maqsadga 
muvofiqdir