Тошкент архитектура – Қурилиш университети “Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструциялари технологияси”, кафедраси «Корхонада тайёрланган қурилиш конструкциялари»

Мисол 4. Йиғма темир-бетон колонналарни ҳисоблаш


Лойиҳалаш учун вазифа. Тасодифий эксцентриситетда (е₀=е_а) ясси томли уч оралиқли беш қаватли ишлаб чиқариш биносининг ўрта қатор устунини лойиҳалаш ва ҳисоблаш (А.П. Мандриков «Примеры расчета железобетонных конструкций» дарслигидаги 3.4-расмга қаранг). Қават баландлиги Н=4,2 м. Колонналар жойлашиш тўри 6х6 м. Пойдеворнинг устки қисми пол сатҳидан (отметкасидан) 0,6 м пастда жойлашган (чуқурроқ). Бино қорнингқопланиши бўйича III иқлимий (климатик) районда тикланади. Қаватлараро том ёпмасига тушадиган фойдали (вақтинчалик) юк 7кН/м² ни ташкил этади, шу жумладан, узоқ муддатли юк 5 кН/м². Конструктив бинонинг юк кўтарувчи конструкциялари ташқи деворлардан иборат бўлиб, горизонтал (шамол таъсири) куч кўндаланг деворлар ва зинапоя (клеткаси) деворлари орқали қабул қилинади. Колоннанинг сиқилишидаги мустаҳкамлик бўйича бетоннинг класси (синфи) В30 дан ошиб кетмаслиги лозим, бўйлама арматураларнинг класси (синфи) А-III бўлиши лозим. Бажарадиган вазифасига кўра бино иккинчи классга (синф) тегишлидир деб қабул қиламиз.
Ҳисоблаш. Юк ва зўриқиш кучларини аниқлаш. Колонналар жойлашиш тўрининг ўлчамлари 6x6м бўлганда оралиқ том ёпмалари ва том ёпмаларнинг юкланиш юзаси 36м² га тенг бўлади. Юкларнинг ҳисобланиши 4-жадвалда келтирилган. Ригелнинг кўндаланг кесимларининг баландлиги ва эни қўйидаги ўлчамларда қабул қилинган: ва (5 смга каррали). Бундай ўлчамларда ригелнинг вазни, 1 м узунлигининг массаси: , 1м²=375/6=62,5 ни ташкил этади.


4-жадвал. Норматив (меъёрий) ва ҳисобий юклар

Юк тури	Норматив (меъёрий) юк, Н/м^2	юк бўйича ишончлилик коэффициенти	Ҳисобий юк, Н/м^2
Томдан тушадиган юклар: домий: уч қават рулонли тўшамадан тушадиган юк; қалинлиги t=20 мм; зичлиги = 2000 кг/м^3 бўлган цементли текисловчи қатламдан тушадиган юк b=120 мм; = 400 бўлган иситгич- кўпикбетон плиталардан тушадиган юк; бир қатламли буғ изоляциясидан тушадиган юк бўлган йиғма қовурғали панеллардан тушадиган юк ригеллардан (олдиндан ҳисоблаш бўйича) тушадиган юк вентиляция коробкалари ва қувурўтказгичлардан тушадиган юк	120 400 480 40 2500 625 500	1,2 1,3 1,2 1,2 1,1 1,1 1,1	150 520 580 50 2750 690 550
Жами Вақтинчалик таъсир кўрсатадиган юклар (қорнинг оғирлиги): Шу жумладан қисқа муддатли таъсир кўрсатувчи юклар узоқ муддатли таъсир кўрсатувчи юклар (30 %)	4665 1000 700 300	- 1,4 1,4 1,4	5290 1400 980 420
Жами том ёпмадан тушадиган юклар Ораёпмадан тушадиган юклар (3-мисол, 3-жадвалга мувофиқ): доимий: қалинлиги t=15 мм; =2000 бўлган плиткали полдан тушадиган юк; қалинлиги t=20мм; зичлиги =2000 бўлган цементли қоришмадан тушадиган юк; t=60 мм, =1500 бўлган шлакобетондан тушадиган юк; қалинлиги бўлган қовурғали панелдан тушадиган юк ригелдан (олдиндан ҳисоблаш бўйича) тушадиган юк	5665 300 400 900 2500 625	- 1,1 1,3 1,3 1,1 1,1	6690 330 520 1200 2750 690
Жами Вақтинчалик таъсир кўрсатадиган юклар: узоқ муддатли қисқа муддатли	4725 5000 2000	- 1,2 1,2	5490 5500 6000 2400
Жами том ёпмасидан тушадиган юк	11725	-	13900

Колоннанинг кўндаланг кесимини олдиндан белгилаймиз . Колонналарнинг иккинчи - бешинчи қаватлардаги ҳисобий баландлиги қават баландлигига , биринчи қават учун эса колонна баландлиги унинг пойдеворга киритилиб маҳкамланиши ҳисобга олинган ҳолда га тенг бўлади.
Битта қават колонналарининг ҳисобий хусусий вазни (оғирлиги):
иккинчи — бешинчи қаватлар учун

биринчи қават учун

Колоннага тушадиган ҳисобий юкларнинг ҳисобланиши 5-жадвалда келтирилган. Том ва қаватлараро том ёпмасидан битта колоннага тушадиган юклар, уларнинг ҳисоби 4-жадвалда келтирилган қийматларини юкланиш юзаси А_с=36 м² кўпайтириш орқали бажарилади; N_c= (g+p)A_c. 5-жадвалда қаватлар бўйича барча юклар юқоридан пастга қараб кетма-кет қўшиш орқали ўсиб бориш тартибида келтирилган. Бунда УзРСТ 2.01.07-85 3.9 пунктида кўзда тутилган икки қаватдан юқори бўлган биноларда вақтинчалик таъсир кўрсатадиган юкларнинг камайтирилиши бажарилмайди, чунки ишлаб чиқариш (саноат) бинолари учун буни тегишли инструкциялардаги кўрсатмалар бўйича бажариш мумкин, бу кўрсатмалар лойиҳалаш топшириқномасида берилади.
Колонналарнинг ҳисобий кесими учун колонналарнинг қаватлар бўйича тушадиган жойлардаги кўндаланг кесим қабул қилинади, биринчи қават учун эса пойдеворнинг юқори қисмининг сатҳидан колонна кесими қабул қилинади. Колонналарнинг юкланиш схемаси 5-расмда кўрсатилган.