Тошкент Ахборот Технологиялари Университети Телекоммуникация Технологиялари Факультети Телекоммуникация Узатиш Тизимлари кафедраси

Тармоқ ва унинг турлари
Қишлоқ хўжалиги ва ахолининг турли сохалардаги талабларини 
қондириш учун мамлакатнинг исталган пунктлари орасида турли хабарларни 

---

15 
узатиш мақсадида ягона автоматлаштирилган, ўзаро боғланган алоқа 
тармоқлари ташкил қилинади. Бу тармоқ, симли, радиорелели, фазовий ва 
бошқа алоқа линиялари бўйича, барча электрик алоқа воситаларининг 
техник қурилмаларини йиғиндисидан ташкил топади. Алоқа тармоқларидаги 
барча уланишлар, тармоқ қурилмаларининг холатини аниқловчи назоратни 
амалга ошириш, ахборотни узатиш учун йўлни танлаш имконини бериши, 
яъни тармоқни бошқариш бўйича барча операциялар автоматлаштирилган 
бўлиши лозим. Канал ва трактларнинг параметрларига бўлган ягона, 
мустахкам, меъѐрлар алоқани юқори сифатлилигини ва чидамлилигини 
таъминлайди, бундан ташқари, шахарлараро алоқа тармоқларига чиқиш 
имконини беради. Шундай қилиб, ўзаро боғланган алоқа тармоқлари асосий 
узатиш каналлари ва асосий гурухли трактларнинг бирламчи тармоқларини 
ташкил қилувчи техник қурилмаларнинг мураккаб мажмуасидан иборат. 
Бирламчи тармоқ тармоқ тугунлари, тармоқ станциялари ва кўп 
каналли узатиш тизимларининг аппаратуралари, канал ва трактларнинг 
тармоқларини ташкил қилувчи узатиш линияларининг йиғиндисидан иборат. 
Бирламчи тармоқ бутун мамлакат худудини ўз ичига олади ва магистрал, 
минтақа ва махаллий бирламчи тармоқларни бирлаштирган холда уч сатхли 
тузилишга эга. Магистрал бирламчи тармоқлар, мамлакатнинг бутун 
худудида жойлашади ва турли минтақавий бирламчи тармоқларнинг асосий 
канал ва гурухли трактларини ягона автоматик коммутацияловчи 
тармоқларида ўзаро улайди. 
Ҳар бир ички минтақавий бирламчи тармоқ, бирор минтақа худудида 
жойлашади. Минтақа худуди маъмурий вилоят ѐки республика чегаралари 
билан мос тушади. ҳар бир ички минтақавий бирламчи тармоқ, шу 
минтақанинг турли махалий тармоқларининг асосий канал ва гурухли 
трактларини бир-бири билан ўзаро уланишини таъминлайди. ²ар бир 
махаллий бирламчи тармоқ шахар ѐки қишлоқ территориясида ташкил 
қилинади ва шунга мос холда шахар ѐки қишлоқ телефон тармоғи 
дейилади. Минтақавий рақамларга мос келувчи территориядаги ички 
минтақавий ва махаллий бирламчи тармоқларнинг йиғиндиси минтақавий 
бирламчи тармоқларини хосил қилади. Тугун тармоқлари одатда бир неча 
узатиш линиялари кесишган жойда ўрнатилади, шунинг учун улар орқали 
бирламчи тармоқларни бошқариш жараѐнида хар хил узатиш линияларига 
тегишли бўлган узатиш каналлари ва трактларининг уланишини ва 
транзитларни амалга ошириш мумкин. 
Магистрал тармоқнинг барча тугунлари бирламчи тармоқларнинг 
тузилишига мос холда: биринчи синфли, минтақавий тармоқнинг барча 
тугунлари иккинчи синфли, махаллий тармоқнинг барча тугунлари учинчи 
синфли тугунлар каби белгиланади. Тармоқ станцияларини тармоқ 
тугунларидан фарқи, мос келувчи бирламчи тармоқларнинг охирги 
нуқталари эканлигидир. Бирламчи тармоқнинг канал ва гурухли трактлари 
асосида иккиламчи тармоқлар ташкил қилинади. Уларнинг хар бирини 
коммутациялаш станциялари, коммутациялаш тугунлари, абонентнинг 

---

16 
охирги қурилмалари ва иккиламчи тармоқ каналларининг йиғиндиси деб 
фараз қилиш мумкин.