Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

5-МАВЗУ: БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИНИНГ МАЗМУНИ ВА АСОСИЙ БЕЛГИЛАРИ.
БОЗОР ВА УНИНГ ТУЗИЛИШИ (2-соат).
Маъруза режас
и
:
1. Бозор иқтисодиётининг мазмуни ва унинг асосий белгилари.
2. Бозор иқтисодиётининг афзалликлари ва зиддиятлари.
3. Бозор тушунчаси, унинг вазифалари ва турлари.
4. Бозор инфратузилмаси ва унинг элементлари.
Таянч иборалар: Бозор иқтисодиёти - товар ишлаб чиқариш, айирбошлаш ва пул
муомаласи қонун - қоидалари асосида ташкил этиладиган ва бошқариладиган иқтисодий
тизимдир. Бозор механизми - бозор иқтисодиётининг фаолият юритишини тартибга
солишни ва иқтисодий жараёнларни уйғунлаштиришни таъминлайдиган дастак ва
воситалардир. Бозор - ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар (сотувчилар ва ҳаридорлар)
ўртасида пул орқали айирбошлаш жараёнида бўладиган муносабатлар йиғиндисидир. Бозор
обьекти - бозорга, айирбошлаш муносабатларига жалб қилинган иқтисодий фаолиятнинг
натижалари ва иктисодий ресурслар, товар, пул ва унга тенглаштирилгак молиявий
активлардир.
Бозор субъекти - бозорнинг, айирбошлаш муносабатларининг
К
атнашчиларидир. Бозор инфратузилмаси - айирбошлаш муносабатларига хизмат қилувчи
муассасавий тузилмалардир.
1. Бозор иқтисодиётининг мазмуни ва унинг асосий белгилари
Бозор иқтисодиётининг амал қилиш механизми кўплаб асрлар давомида таркиб топиб,
шаклланиб, ҳозирги даврда маданийлашган шаклни касб этди ва кўпгина мамлакатларда
ҳукмрон иқтисодий тизимга айланди. Мазкур иқтисодиётнинг барқарорлиги шу билан
изоҳланадики, узоқ даврли иқтисодий эволюция давомида унинг амал қилишининг асосий
классик қоидалари сақланиб қолди.
Олдинги мавзуда айтганимиздек, хусусий мулкчиликнинг пайдо бўлиши ва ижтимоий
меҳнат тақсимотининг рўй бериши бозор иқтисодиётининг келиб чиқиши ва мавжуд
бўлишининг умумий шароити ҳисобланади. Хусусий мулкчилик ва меҳнат тақсимоти
ижтимоий хўжаликнинг товар шаклини тақозо қилади, товар ишлаб чиқаришнинг мавжуд
бўлиши ўз-ўзидан пул муомаласи, айирбошлаш, тақсимлаш ва истеъмолнинг бозорга оид
хусусиятини кўзда тутади. Товар ишлаб чиқаришнинг ривожланиши бозор иқтисодиёти
тараққиётининг асосини ташкил этади.
Бозор иқтисодиётининг самарали амал қилиши учун муҳим шартлардан бири, ишлаб
чиқаришнинг мустақиллиги, тадбиркорликнинг эркинлиги, ресурсларнинг эркин
алмашинувидан иборат.