Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Ишлаб чиқаришга
қилинган барча сарф-ҳаражатларнинг пулдаги ифодаси маҳсулот таннархини ташкил
қилади.
Ишлаб чиқариш ҳаражатларини иккига бўлиб ўрганиш мумкин: бевосита ишлаб
чиқариш ҳаражатлари ва муомала ҳаражатлари (1-чизма). Товар бирлигининг қийматида
ишлаб чиқариш ҳаражатлари фақат унинг бир қисмини ташкил қилади. Ишлаб чиқариш
ҳаражатлари товар қийматидан фойда миқдорига кам бўлади.
Муомала ҳаражатлари
тушунчаси товарларни сотиш жараёни билан боғлиқ бўлиб, шу товарларни ишлаб
чиқарувчидан олиб, истеъмолчига етказилгунча кетадиган сарфларга айтилади.
Улар
икки гуруҳга бўлинади: қўшимча муомала ҳаражатлари ва соф муомала ҳаражатлари.
Товарларни ўраш, кадоклаш, саралаш, транспортга ортиш, ташиш ва сақлаш
ҳаражатлари қўшимча муомала ҳаражатлари ҳисобланади.
Муомала ҳаражатларининг бу турлари ишлаб чиқариш ҳаражатларининг давоми
ҳисобланиб, товар қийматига киради ва унинг қийматини оширади. Ҳаражатлар товарлар
сотилгандан кейин олинган пул тушуми суммасидан қопланади.

---

97
1-чизма. Ҳаражатларнинг намоён бўлиш соҳасига кўра туркумланиши.
Соф муомала ҳаражатлари сотувчи маоши, маркетинг (истеъмолчилар талабини
ўрганиш), реклама ва шу каби ҳаражатлардан иборат бўлади.
Соф муомала ҳаражатлари
товар қийматини оширмайди ва ишлаб чиқариш жараёнида яратилган товарни сотгандан
кейин олинган фойда ҳисобидан копланади.
Ишлаб 
чиқариш 
ҳаражатларининг 
иккинчи 
йўналишдаги 
юнцепциялари
маржиналистлар ва неоклассиклар томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, улар бу борадаги
классик назарияларни ҳам муълум даражада ҳисобга оладилар. Бирок, бу концепцияларнинг
ўзига хос томони шундаки, улар ишлаб чиқариш ҳаражатларини тушунтиришда
ресурсларнинг чекланганлиги ва улардан муқобил фойдаланиш имкониятларидан келиб
чиқадилар.
Маълумки, муайян бир ресурсни ишлаб чиқаришнинг бирон-бир йўналиши бўйича
сарфланиши эндиликда бу ресурсдан бошқа йўналишларда фойдаланиш имкониятини чеклаб
қўяди. Шунга кўра, тадбиркор (ёки ресурс эгаси) мазкур ресурсни энг юқори даражада наф
келтирувчи йўналишга сарфлашга ҳаракат қилади.