Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquqiy tartibga 

solish mexanizmi 

va uning tarkibiy 

qismlari

2-§.

---

417

XX bob.

 Huquqiy tartibga

solish mеxanizmi

Huquqiy tartibga solish jarayonini 

uch asosiy bosqichga ajratish mum-

kin: 

1) ijtimoiy munosabatlarni me’yorga soluvchi yuridik normaning yaratilish 

bosqichi;

2) huquqiy normaning amal qilish bosqichi;

3) yuridik normada nazarda tutilgan holatlar, huquq va majburiyatlar 

vujudga kelganda subyektiv huquq va yuridik majburiyatlarning amalga 

oshirilish bosqichi.

Ko‘rsatilgan uch bosqichdan tashqari yana bir bog‘lovchi qo‘shimcha 

(fakultativ) bosqich haqida gapirish lozim. Bu fakultativ bosqich 

huquqni 

qo‘llashdir.

Huquqiy tartibga solish jarayonining uch bosqichiga uchta muhim ele-

ment (huquqiy hodisa) muvofiq keladi:

a) huquqiy normalar;

b) huquqiy munosabatlar;

d) subyektiv huquq va yuridik majburiyatlarni amalga oshirish hujjatlari.

Yuqorida zikr etilgan qo‘shimcha bosqichga muvofiq tarzda huquqiy tar-

tibga solish mexanizmida qo‘shimcha (fakultativ) element – 

huquqni qo‘llash 

hujjatlari maydonga chiqadi.

Huquqiy tartibga solish mexanizmining har bir elementi, o‘z navbatida, 

o‘ziga xos kichik tizimni tashkil etadi. Chunonchi:

– yuridik normalarning yaratilish bosqichiga muvofiq keladigan tizimga – 

huquqiy ong, huquq ijodkorligi hujjatlari, normativ yuridik hujjatlar, huquqiy 

normalar, me’yorlar, hujjatlarni tizimlashtirish, yuridik texnika va boshqalar 

kiradi;

– yuridik normalarning amal qilish bosqichidagi huquqiy munosabatlar 

tizimiga – huquq subyekti, yuridik faktlar, umumiy va konkret huquqiy mu-

nosabatlar kiradi;

– huquq va majburiyatlarni amalga oshirish tizimiga – huquqiy muno-

sabat qatnashchilarining muayyan xatti-harakatlari, huquqni qo‘llash hujjatlari 

kiradi.

Yuqorida sanab o‘tilgan tizimlarni huquqiy tartibga solish jarayonining 

bo‘g‘inlari deb atash mumkin. Ushbu jarayonda amal qiladigan elementlarning 

bir butunligi huquqiy tartibga solish mexanizmini tashkil etadi.