Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Qonun ijodkorligi 

jarayoni va 

bosqichlari

3-§.

---

225

XI bob.

 Huquq  

ijodkorligi

va amaliy ahamiyatini belgilab beradi. Zero, qonun yaratish jarayonining mu-

kammal tartibga solinganligi sifatli va talab darajasidagi qonunning vujudga 

kelishi uchun zamin bo‘lib xizmat qiladi.

Qonun ijodkorlik jarayonining ta’rifi ikki ma’noga ega: 

birinchidan, bu 

qonun loyihasining parlamentga kiritilishidan boshlab, u qabul qilingunga qa-

dar davlat organlari tomonidan ro‘yobga chiqariladigan vakolatlar bo‘lsa; 

ik-

kinchidan, qonunchilik hokimiyatini amalga oshirishda ishtirok etadigan turli 

subyektlar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi protsessual qoidalar 

ifodasi(shakli)dir. Qonunchilik jarayonining muhim xususiyati shundaki, uning 

mazmunini tashkil etuvchi harakatlar tartibi va ularni amalga oshirish tartibi 

konstitutsiyaviy tarzda belgilab qo‘yiladi.

Qonun ijodkorligida muayyan munosabatlarni huquq vositasida tartibga 

solish obyektiv zarurligini anglab yetish, shunga ijtimoiy ehtiyoj borligini 

aniqlash alohida ahamiyat kasb etadi. Qonun yaratishdan oldin jamiyatda shun-

day qonun vujudga kelishga ehtiyoj bormi, degan savolga javob berish lozim. 

Qonun ishlab chiqishga kirishishdan avval mavjud ijtimoiy voqelik, hayot, 

muammoli vaziyat atroflicha o‘rganilishi talab etiladi. Bu borada ruminiyalik 

huquqshunos Anita Nashitsning fikri diqqatga sazovor. U huquq yaratishning 

birinchi bosqichida jamiyatda sodir bo‘layotgan jarayonlarni anglash, psixologik va 

irodaviy omillarni baholash, huquqni shakllantiruvchi omillarni tahlil etish va 

shu asosda hukmron irodani ifodalash ro‘y beradi, deb ta’kidlaydi. Bu bosqich-

da huquqni yaratish jarayoni o‘zining hayotga moslashuvchanligi bilan, turfa 

xilligi va dinamizmi bilan, qonunchilik sohasida tashabbus ko‘rsatishga imkon 

beruvchi tashkiliy shakllar miqdorining ko‘pligi bilan ajralib turadi. So‘ngra, 

huquqning ijtimoiy mansablari qonun yaratishning ikkinchi bosqichiga – 

huquqiy qarorni, ijobiy huquq normasini o‘rnatishga – o‘tilishini shart qilib 

qo‘yadi. Bu huquq normasini chiqarishga vakolatli bo‘lgan organlarning yuri-

dik ahamiyatli faoliyati tufayli amalga oshadi

1

.

Shunday qilib, u yoki bu qonunning yaratilishiga bo‘lgan ehtiyojni 

o‘rganish – qonunchilik jarayonining boshlang‘ich nuqtasidir. Bordi-yu, qonun-

ga ehtiyoj bo‘lmasa, qonun chiqaruvchi «rejalashtirgan» huquqiy tartibga solish 

ro‘y bermaydi, qabul qilingan qonun ishlamaydi, u amaldagi huquqiy tizimga 

singishib ketolmaydi, pirovard natijada qonunning ijtimoiy obro‘sizlanishi kelib 

chiqadi.

Qonun yaratish ehtiyoji ijtimoiy taraqqiyotning obyektiv qonuniyatlari-

ga muvofiq hayotning o‘zidan kelib chiqqani ma’qul. Masalan, bugungi bozor 

iqtisodiyoti munosabatlarining shakllanishi tegishli huquqiy zamin vujudga 

1 

Qarang: А. Нашиц. Правотворчество: Теория и законодательная техника. М., Прогресс, 1974. 

– 136-bet.

15–18-8

---