Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

59

II bob.

 Davlat va huquqning

vujudga kеlishi

ishxonada – mutaxassis, avval student, keyin professor, advokat, prokuror, 

sudya va h.k.)

1

. Jamiyat, davlat va huquqni o‘rganishda biologik qonuniyatlarni 

ham inobatga olish lozim, lekin ularni mutlaqlashtirish to‘g‘ri emas.

Tarixiy – materialistik nazariya. Ushbu ta’limotning dastlabki asos-

chilari L. Morgan, K. Marks, F. Engels va boshqalar. Davlat ibtidoiy jamiyat-

ning tabiiy rivojlanishi, evolyutsiyasi oqibatida kelib chiqishini asoslashga 

intilish mavjud. Darhaqiqat, davlatchilikning dastlabki kurtaklari, hokimiyat-

ning siyosiylashuvi asoslari, avvalo, ibtidoiy tuzum qa’rida, uning obyektiv 

rivojlanishi sharoitida paydo bo‘lgan. Ibtidoiy jamiyatning iqtisodiy o‘sishi 

nafaqat davlat paydo bo‘lishining moddiy asosini, balki uning sotsial asoslarini 

ham ta’minladi.

Mazkur nazariya davlatning kelib chiqishini izohlashda ikki yondashuvni 

o‘zida mujassam etadi:

birinchi yondashuv: – davlat ibtidoiy jamiyat o‘zlashtiruvchi jamoadan 

ishlab chiqaruvchi jamiyatga aylanishi, iqtisodiyotning malakalashuvi va ixti-

soslashishi, yirik ijtimoiy mehnat taqsimotining yuz berishi, moddiy ne’matlar 

to‘planib mulkchilik munosabatlarining paydo bo‘lishi, taqsimot muoma-

lalarining va jamiyatni boshqarishning murakkablashuvi, oqibatida jamiyat 

a’zolarining sotsial tabaqalashuvi, jamiyatning «umumiy ishlari»ni boshqarish 

ehtiyoji va boshqalar bu yondashuvning asosiy nuqtalari hisoblanadi. Sanab 

o‘tilgan omillar davlat shakllanishiga turtki bergan, uni keltirib chiqargan 

obyektiv sabablardir;

ikkinchi yondashuv: jamiyatda xususiy mulk va uning asosida mulk-

chilik (egalik) munosabatlarining qaror topishi va mustahkamlanishi mulk-

dorlar va mulksizlar sinfini vujudga keltiradi. Ularning manfaatlari ziddiyatli 

bo‘lib, o‘zaro kelishtirilishi qiyin kechadi, hatto ba’zan murosasiz munosabatlar 

tizimiga aylanadi. Iqtisodiy hukmronlikka erishgan sinf jamiyatning boshqa 

qatlamlari ustidan siyosiy hukmronlikni ham qo‘lga kiritadi. Davlat shunday 

hukmronlikning vositasi sifatida paydo bo‘ladi. Davlatning shu tarzda paydo 

bo‘lganligiga tarixda isbotlovchi dalillar bor.