Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

364

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

imkoniyat sifatida odamlar harakatida, faol xulq-atvorida, moddiy va ma’naviy 

boyliklar, ne’matlardan foydalanishda ro‘yobga chiqadi, moddiylashadi. Ayni 

vaqtda, uni amalga oshirish yana bir ma’noga ega: boshqa imkoniyatlar(rejalar, 

dasturlar, niyatlar va sh.k.)dan farqli o‘laroq, huquq amalga oshirish imkoniyatining 

ko‘proqligi bilan tavsiflanadi, kafolatlar bilan ta’minlanadi. Tahlil qilinayotgan 

tushunchani izohlovchi yana bir holat shundan iboratki, huquq tabiiy va ijobiy, 

obyektiv va subyektiv huquqni o‘z ichiga oluvchi serqirra hodisadir. Huquqni 

amalga oshirish institutini uning serqirra mazmunini hisobga olgan holda 

talqin etilishi lozim.

«Huquqni amalga oshirish» kategoriyasi yuqoridagi mazmunga mos ke-

ladi. Darhaqiqat, huquq nomoddiy ko‘rinishga ega bo‘lsa ham, u kishilarning 

faoliyatida, faol xulqi va yurish-turishlarida, ularning moddiy va ma’naviy qadri-

yatlardan foydalanganlarida moddiylashadi. Demak, huquqni amalga oshirish – 

uning talablarini huquqiy munosabatlar ishtirokchilari faoliyatida namoyon 

bo‘lishi, uning ko‘rsatmalarini huquqiy xatti-harakatga aylantirishni anglatadi. 

Yuridik talqini va mohiyatiga ko‘ra, huquqni amalga oshirish davlat – 

hokimiyat xarakteriga ega bo‘lgan faoliyat bo‘lib, u qonunda mustahkamlan-

gan irodaga muvofiq ro‘y beradi. Uning yakuniy natijasi – qonunning talabini 

bajarish yoki undagi taqiqqa yarasha o‘z xatti-harakatlaridan tiyilish, ularni 

cheklashdan iborat bo‘ladi. 

Huquqni amalga oshirish o‘zaro ichki bog‘langan, tarkibiy qismlari bir-

birini taqozo etadigan murakkab mexanizm sifatida maydonga chiqadi. Maz-

kur mexanizm biror-bir elementining oqsashi yoki yetarli darajada ishlamasligi 

huquqni ro‘yobga chiqarish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Huquqni amalga 

oshirish natijasida inson huquq va erkinliklari muhofaza etiladi, xalqning davlat 

hokimiyatini amalga oshirishda ishtiroki ta’minlanadi, mulk (xususiy mulk) 

qo‘riqlanadi, tadbirkorlik rivojlantiriladi va qo‘llab-quvvatlanadi, ijtimoiy va 

huquq-tartibot mustahkamlanadi. Huquq amalga oshirilgan taqdirdagina shaxs 

va jamiyat uchun ma’no va ahamiyat kasb etadi. Agar huquq hayotga tatbiq 

etilmasa, u muqarrar tarzda o‘lik hodisadir. Huquq normalarining bosh vazi-

fasi shundan iboratki, ular shaxs huquqlarining mazmunini aniqlashga yordam 

beradi va shu tariqa uni amalga oshirishga imkoniyat yaratadi. 

O‘z tabiati, mantig‘i jihatidan huquqni amalga oshirish – zamon va ma-

konda yuz beruvchi murakkab jarayon. Unda nafaqat taraflar, subyektiv huquq 

va majburiyatlarning egalari, balki davlat o‘zining huquq ijodkorligi, huquqni 

ijro etuvchi, huquqni qo‘llovchi organlari orqali ishtirok etadi. Huquqni amalga 

oshirish, huquqni hayotga tatbiq etish jarayoni sifatida, 

birinchidan, huquqni 

amalga oshirishning yuridik mexanizmlarini, 

ikkinchidan, huquqni bevosita 

amalga oshirishning shakllarini o‘z ichiga oladi. Huquqni amalga oshirishning 

---