Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Federativ davlat (lotincha «foederare» so‘zidan olinib, «ittifoq bilan 

mustahkamlash» ma’nosini anglatadi) murakkab davlat demakdir. Federativ 

davlat – teng huquqli respublikalar, shtatlar, kontonlar va boshqa davlat tuzil-

malarining ixtiyoriy birlashuvi asosida tashkil topadi. 

Tarixda yirik davlatlar vujudga keliishining ikki yo‘li bo‘lgan. Har ikki yo‘l 

bir necha yoki ko‘pchilik alohida davlatlarning birlashuvidan boshlanadi. Birin-

chi yo‘l muayyan iqtisodiy, siyosiy yoki harbiy maqsadlarga erishish maqsadida 

shartnomaviy birlashuv (federatsiya yo‘li); ikkinchisi – unitar davlatga iqtisodiy 

va madaniy chatishib ketadigan siyosiy qo‘shilish yo‘li. Federatsiya tushunchasi 

haqida ko‘pchilikning tasavvuri va tushunchasi noxolis yoki mavhum bo‘lib, 

ayrimlarning fikricha, federatsiyaga birlashish go‘yoki, federatsiya tarkibidagi 

mavqeyi yuqori bo‘lgan davlatga qaram bo‘lib qolishni nazarda tutadi. Aslida, 

federatsiya turli tarixiy davrlarda bir necha kichik davlatlarning tashqi xavfdan 

mudofaalanish maqsadida birlashuvi natijasida yuzaga kelgan.

Amerika Qo‘shma Shtatlari bir necha mustaqil shtatlarning 1775-yilda 

Angliya mustamlakasiga qarshi kurashishda strategik maqsadlarda yagona 

federatsiyaga birlashganligi asosida tashkil topgan. Federativ davlatlar yer 

yuzida kecha yoki bugun paydo bo‘lgan yangi davlat tuzilmasi bo‘lmay, balki uning 

vujudga kelish tarixi XVII asrning oxiri va XVIII asrning boshlariga borib 

taqaladi. AQSh, Kanada, Meksika, Germaniya davlatlari shular jumlasidandir. 

Davlatlarning yagona federatsiya tarkibiga birlashuvi ayrim hollarda 

ularning bitta davlat tarkibiga singib ketishi natijasi, davlatning tuzilishi shakli 

dastavval federatsiya bo‘lsa, keyinchalik unitar siyosiy shaklga aylanib ketishi 

hollari uchrab turadi.

Fransiya misolida ko‘radigan bo‘lsak, mazkur davlat tarixda bir necha 

ma’muriy-hududiy birliklardan iborat bo‘lgan alohida kichik mustaqil davlatlar, 

jumladan, bir qirollik, bir kurf-yuretlik, 26 gersoglik, 6 knyazlik, bir markgraf-

lik, 77 graflik, 19 vitsegraflik, 14 mulk, bir markizlik, bir «kaptalat» va 13 vaqf 

yerlaridan tashkil topgan edi. Ular dastlab federatsiya tarkibiga birlashdilar, 

keyinchalik bu kichik davlatlarning barchasi yagona Fransiya davlati sifatida 

birlashib, o‘zida unitar siyosiy shaklni tashkil etdi.

---