Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Davlatning 

mohiyati haqidagi 

turli nazariyalar

2-§.

---

70

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

majburiy xususiyat baxsh etadi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini, qonuniy-

lik va huquqiy tartibotni kafolatlaydi.

Davlatning mohiyati xususida bir qancha ta’limotlar va yondashuvlar 

mavjud: elitar nazariya, texnokratik nazariya, markscha nazariya, umum-

farovonlik davlati nazariyasi, demokratik (huquqiy) davlat nazariyasi. Ushbu 

yondashuvlarni alohida ko‘rib chiqaylik.

Elitar nazariya. Bu nazariya XX asrda keng tarqaldi. Uning tarafdor-

lari fikricha, keng xalq ommasi davlat hokimiyatini amalga oshirish va jami-

yatni boshqarishga qodir emas, shu bois davlat hokimiyati jamiyatning yuqori 

qismiga – elitaga tegishli bo‘lishi lozim. Va har safar hokimiyat tepasida bir 

elita ikkinchi elitani almashtirib turadi.

Elitalar turli belgilari (kelib chiqishi, ma’lumoti, tajribasi, qobiliyati 

kabilar)ga qarab aniqlanadi. Bunda elita saflari xalq ommasi hisobiga, 

ularning eng qobiliyatli vakillari bilan to‘ldirib borilishi mumkinligi ham 

nazarda tutiladi. Buning ustiga mazkur nazariyaning hozirgi tarafdorlari 

bir qancha elitalar mavjud bo‘lib, ular hokimiyat uchun kurash olib borishi, 

biroq, xalq o‘z saylov huquqidan foydalanib, ular faoliyatini nazorat qilishi 

mumkin, deb ta’kidlaydilar.

Shubhasiz, ushbu nazariyaning nuqsonlari ham mavjud. Chunonchi, aho-

lini hokimiyat ishlaridan chetlashtirishni targ‘ib qiladi, hokimiyatning sinfiy 

tabiati butunlay inkor etiladi. Lekin ushbu nazariyaning ijobiy tomonlari ham 

yo‘q emas. Haqiqatan ham, hokimiyat ishlarini olib borish amalda kishilarning 

g‘oyat cheklangan doirasi – deputatlar, davlat mahkamasi xodimlari tomonidan 

bajariladi. Muhimi, mazkur kishilar chindan ham xalq, turli ijtimoiy guruhlar 

va qatlamlar manfaatlarini ifoda etishlari kerak. Shu jihatdan xalq saylagan va 

o‘z nomidan vakil qilgan kishilarning elita xarakterini, ular faoliyati ustidan 

ta’sirchan nazoratni ta’minlash zaruratini tushunish mumkin.