Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Musulmon 

huquqining 

manbalari

6-§.

---

211

X bob.

 Huquqning 

shakli (manbai)

nozil qilgan Qur’ondek kitob keltirishga yordamlashsalar ham, keltira olmay-

dilar». 

Hud surasining 13-oyatida shunday ta’kidlanadi: «Ular aytadilarmi bu 

so‘zlarni Muhammad o‘zi to‘qigan deb. Agar shunday gumon qilsalar, aytingki, 

«Agar qo‘llaringdan kelsa, qodir bo‘lsalaring, sizlar loaqal o‘n dona to‘qima 

sura keltiringlar. Buning uchun Allohdan boshqa kimni yordamga chaqir-

salaring chaqiringlar. Agar qilgan da’volaring va aytgan so‘zlaringda rostgo‘y 

bo‘lsalaring».

Xuddi shuningdek, Baqara surasining 23, 24-oyatlarida esa: «Agar sizlar 

bizning bandamiz Muhammadga nozil qilgan kitobimizga, bu ilohiy kitob emas, 

deb shubha qilsalaring, aynan shu kitobdagi suraga o‘xshash hech bo‘lmasa 

bir dona sura keltiringlar. Buning uchun yordamga Allohdan boshqa kimni 

istasalaring chaqiraveringlar (Chunki, Alloh shunday Qur’on keltirishga qodir). 

Agar qilgan da’volaringning uddasidan chiqa olmasangizlar, hech qachon chiqa 

olmaysizlar ham, bas, shunday ekan, o‘tini odamlar va toshlardan bo‘lgan, 

kofirlar, ishonmovchilar uchun tayyorlab qo‘yilgan do‘zaxdan qo‘rqinglar», – 

deyiladi. Bu va shunga o‘xshash dalillar bilan Qur’on ilohiy kitob ekanligi 

isbotlanadi.

Qur’oni Karimda kelgan qoida va me’yorlar uch xildir

1

: 

birinchisi,

 

e’tiqodga taalluqli qoida va me’yorlar. Bunga mukallaf (oqil kishi) e’tiqod qili-

shi lozim bo‘lgan narsalar kiradi. Chunonchi, Allohga, uning farishtalariga, 

kitoblariga, payg‘ambarlariga, qiyomat kuniga, o‘lganidan so‘ng tirilishiga 

ishonish va h.k.; 

ikkinchisi,

 axloqqa taalluqli qoida va me’yorlar. Bunda kishi 

qanday go‘zal xulqlar bilan ziynatlanishi va qanday yomon, yaramas xulqlardan 

uzoq bo‘lishi ko‘rsatilgan; 

uchinchisi,

 amaliyotga taalluqli qoida va me’yorlar. 

Bular insonning ishlari va so‘zlariga berilgan hukmlardir.

Qur’ondagi amaliy hukmlar ikki xil bo‘ladi: a) namoz, ro‘za, zakot, haj, 

qasam kabi 

ibodatga

 taalluqli 

hukmlar

 bo‘lib, ular insonning Alloh bilan 

bo‘ladigan munosabatlarini tartibga solishga qaratilgan; b) insonning boshqa 

insonlar bilan bo‘ladigan muomalasi, oila-nikoh, savdo-sotiq, jinoyat, jazo, ijara, 

garov kabi 

muomalaga

 taalluqli 

hukmlar

.

Musulmon huquqining ahamiyatiga ko‘ra ikkinchi manbayi – 

Sunnatdir

. 

«Sunnat» so‘zi «yo‘l» ma’nosini anglatadi. U yo‘l yaxshi bo‘lsa ham, yomon 

bo‘lsa ham sunnat deyiladi. Chunki, Rasululloh (s.a.v.) hadislarida shunday 

deyilgan: «Kimki bir yaxshi yo‘lga birinchi bo‘lib boshlasa, uning savobi o‘sha 

boshlagan kishigadir. Aynan shu yo‘lga undan so‘ng to qiyomatgacha kim 

yursa, yurgan kishiga qancha savob bo‘lsa, shu barobarida birinchi boshlagan 

1 

Аbdulvahhob Хallof. Usulul fiqh (islom qonunshunosligi asoslari). Birinchi, ikkinchi qismlar. – T.: 

1997. – 30–31-betlar.

---