Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

195

X bob.

 Huquqning 

shakli (manbai)

Demokratiya sharoitida xalqning iroda-

si davlat amri darajasiga ko‘tarilishi, umum-

majburiy qoidaga aylanishi, belgilangan 

shaklda

 o‘rnatilishi va mustahkamlanishi 

lozim. Yuridik adabiyotda huquqiy normani o‘rnatish va ifoda etish shakli, 

odatda, huquqning manbayi eng umumiy ma’noda huquqning ifoda etilish 

shakli hisoblanadi. Biroq, «huquqning manbayi» va «huquqning shakli» degan 

iboralarga hamma olimlar ham aynan bir ma’noni beruvchi sinonim so‘zlar deb 

qaramaydilar.

Bir guruh olimlarning fikricha, huquqning manbayi deganda, huquqning 

ifodalanish shaklini emas, balki uning vujudga kelishi uchun asos bo‘lib xizmat 

qiluvchi moddiy manbani, iqtisodiy tuzumni, moddiy ne’matlar ishlab chiqarish 

usulini tushunish kerak

1

. Falsafiy ma’noda, gnoseologik nuqtayi nazardan bu 

fikr to‘g‘ri. Chunki ustqurma hodisalari, mafkuraviy va ma’naviy hayot voqe-

liklari pirovardida o‘z ibtidosini, manbayini iqtisodiyotda topadi. Bu xulosani 

huquqqa nisbatan ham berish mumkin. Biroq, huquqni vujudga keltiruvchi 

moddiy manba sifatida davlatni, davlat hokimiyatini; uning yuridik manbayi 

sifatida esa – huquq ijodkorlik faoliyatini, qonunchilik jarayonini tan oluvchi 

olimlar ham bor

2

. 

Ikkinchi guruh olimlar «huquqning manbayi» va «huquqning shakli» 

iboralari o‘rtasida hech qanday farq ko‘rmaydilar, ularni aynan bir ma’noda, 

sinonim sifatida qo‘llayveradilar

3

. Ayniqsa, huquqning muayyan tarmoqlari 

bo‘yicha mutaxassislar «huquqning manbayi» degan iborani, hech ikkilanmas-

dan, huquqiy qoidalarni bayon etuvchi normativ-huquqiy hujjatlarni anglatish 

uchun ishlatadilar.

1 

Qarang: Кечекьян С.Ф. О понятии источника права. «Ученые записки МГУ», вып 16, кн.11.  

– М., 1946. – 3–4-betlar.

2 

Александров Н.Г. Понятие источника права. В кн.: «Учен.зап, ВИЮН, 1946, вып.8, – 

49–51-betlar; М.С. Страгович. Теория государства и права, – М., 1940. – 173-bet.

3

 Фаткуллин Ф.Н. Проблемы теории государства и права. – Изд. Казан. Ун-та, 1987. – 

189–192-betlar.