Toshkent 2021 Umumiy o‘rta ta'lim maktablarining 11-sinfi uchun darslik

I BOB. 
MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA
285
1. Nima uchun axborotlarning zaxira nusxasini olish kerak?
2. Axborotni huquqiy himoyalash deganda nimalarni tushunasiz?
3. Axborotni himoyalashning qanday usullarini bilasiz? 
4. Shaxsni tasdiqlovchi hujjatni yo‘qotish jinoiy javobgarlikka olib kelishi mumkinmi? 
Unda sizning qanday maxfiy ma’lumotlaringiz saqlanishi mumkin?
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1. Tashqi xotira qurilmasida fayllarning zaxira nusxalarini yaratish bosqichlariga oid 
manbani o‘rganib chiqing va zaxiralash ketma-ketligini yozing.
2. Microsoft PowerPoint dasturlarida yaratgan shaxsiy faylingizni himoyalang.
3. Windows imkoniyatlaridan foydalanib, fayl va papkalarni fayllarni o‘chirishdan 
himoya qiling.
UYGA VAZIFA

---

I BOB. 
MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA
286
Axborotni ruxsat etilmagan foydalanuvchidan yashirish, ma’lumot ma’nosini tushunib 
olmaslik uchun uni tushunarsiz holatga 
о‘tkazish kriptografik (maxfiy belgilar 
bilan yozish) himoya usullaridan biri 
sanalgan shifrlash usullari asosida 
amalga oshiriladi. Shifrlash usullari 
yordamida ochiq ma’lumot yashiringan 
kо‘rinishdagi shifrmatn holatiga 
aylanadi. Bu esa undan buzg‘unchi 
tomonidan foydalanishning oldini oladi.
Ma’lumot maxfiyligiga shifrlash 
orqali erishiladi. Kriptografiya nuqtayi 
nazaridan olganda, shifr bu kalit bo‘lib, 
u ochiq ma’lumotlar to‘plamini yopiq 
(shifrlangan) ma’lumotlarga o‘zgartirish 
uchun ishlatiladi. 
Texnik nuqtayi nazardan olganda 
esa shifrlash odamlar o‘qiy oladigan 
oddiy matnni tushunarsiz matn, ya’ni 
shifrlangan matnga aylantirish jarayoni hisoblanadi. Sodda aytganda, shifrlash dastlabki 
matnni oladi va undagi simvollarni tasodifiy ko‘rinadigan qilib o‘zgartiradi. 
Shifrlash ikki xil bo‘lishi mumkin: simmetrik shifrlash va assimetrik shifrlash. 
Simmetrik shifrlash ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlashning oddiy va an’anaviy 
usuli hisoblanadi. Simmetrik shifrlash shifrlash va deshifrlashni bitta kalit orqali amalga 
oshiruvchi algoritmlarni о‘z 
ichiga oladi. 
Simmetrik shifrlash 
usuli quyidagi vizual 
ko‘rinishga ega: