Toshkent 2021 Reja: Didaktika haqida tushuncha

G’arb pedagoglarining didaktik ta’limoti

Didaktika ijtimoiy tajribani yoshlarga o’rgatish muammolarini tadqiq qiluvchi pedagogik fandir. Ijtimoiy tajriba mazmunan boy tushuncha bo’lib, u tabiat, jamiyat va inson tafakkuri xaqidagi bilimlarni xam, xozirgi zamon ishlab chiqarishining umumiy asoslari to’g’risidagi qarashlarni xam, moddiy va ma’naviy olamga oid tasavvurlarni xam o’ziga qamrab olddi. Uni yoshlarga o’rgatish avlodlar o’rtasidagi vorislikni ta’minlaydi. Xo’p, shunday ekan, didaktikaning tadqiqot predmeti"—munozara baxsi nima?

Manbalarda didaktikaning munozara baxsi turlicha talqin qilinadi. SH. I. Ganelin, B. P. Yesipov «ta’lim» va «ma’lo’mot» tushunchalari o’rtasidagi munosabatga asoslanib, didaktikaning predmetini bayon qilishgan: ularning fikricha, ta’limning ma’lumotga mo’nosabati vrsitaning maqsadga munosabati shaklida amal qiladi; xar qynday yaxlit didakxyk kazariya ta’lim va ma’-lumot nazariyaeidir. «Didaktikaning predmeti,—deb qayd etishgan edi bu olimlar,— xar doim yosh avlodning ma’lumoti mazmuni va shu mazmunni egallash jarayonini tashkil etishdir».

Xaqiqatan xam, didaktika yoshlarni ma’lumotli fuqarolar qilib yetishtirish, bilim va malakalarni egallash jarayonini tashkil etish masalalari bilan shug’ullanadi. Ammo bu ma’lumot va uni egallash jarayoni didaktikaning tadqiqot predmetidir, degan xulosaga olib kelmasligi kerak.

Yuqoridagi ta’rifda didaktikaning tadqiqot predmeti ikki narsa — ma’lumot mazmuni va ta’lim sifatida belgilangan. Xar qanday fan, jumladan, didaktika xam, yagona tadqiqot predmetiga ega. Keltirilgan ta’rifda didaktika o’rganadigan soxa—tadqiqot ob’ekti bilan didaktikaning munozara baxsi — tadqiqot predmetini chegaralamaslik natijasida chalkashlikka yo’l qo’yilgan.

«Didaktika» termini ma’nosidan kelib chiqib, didaktikaning predmetini aniqlash moyilligi xam bor. T. A. Ilьina «Didaktika» — grekcha «didaktikos» so’zidan olingan bo’lib, «o’qitish» ma’nosini anglatadi degan fikrni keltiradida, «didaktikaning predmeti—ta’lim jarayoni va uning qonuniyatlaridir»,— deb yozadi.

To’g’ri, qadimgi greklar o’qitish faoliyatiga nisbatan «didasko», pedagog o’rnida «didaskal», talabaga nisbatan «didaskales» atamalarini ishlatishgan. Ammo «didaktika» termini o’zining dastlabki ma’nosidan ancha uzoqlashgan. Xozir bu tushunchaning xajmi va mazmuni ancha boyigan va kengaygan bo’lib, u faqat pedagokning faoliyatini emas, shu bilan birga, talabaning faoliyatini xam o’ziga qamrab oladi. Bu tushunchaning mazmun va xajm jixatidan boyiganligini xisobga oladigan bo’lsak, u paytda didaktikaning munozara baxsi noaniq qayd etilganini aytib o’tishga to’g’ri keladi.

Taniqli polyak didakti CH. Kupisevich «o’qitish» va «o’qish» atamalarining daxldorligiga asoslanib didaktikaning tadqiqot predmetini belgilaydi. Uning yozishicha, didaktikaning tadqiqot predmeti o’qitish va o’qish jarayonlar bilan birga ularni o’qitish va o’qish jarayonlarini) yuzaga keltirish faktorlari, shart-sharoitlari va bu jarayon olib keladigan natijalardir, CH.Kupisevich didaktikaning tadqiqot predmetini juda keng tasvirlagan. Didaktikaning tadqiqot predmeti sifatida ajratilgan didaktik xodisa genetik jixatdan birlamchi, yagona, universal va umumiy xarakterda bo’lshni xam unutmaslik kerak.