Toshkent 2021 kursni tugatish ishiga ta'rif

2.2 Imkonyati cheklangan bolalar bilan olib boriladigan reabilitatsiya ishlari .
BMT ma’lumotlariga ko’ra taxminan 450 mln. insonda psixik va jismoniy rivojlanishda buzilishlar mavjudligi aniqlangan. Bu er yuzidagi aholining 1/10 qismini tashkil qiladi (ulardan 200 mln.ga yaqinini bolalar tashkil qiladi).
Bugungi kunda bolalarning 4,5 % imkoniyati cheklangan bolalar qatoriga kiradi, ular o’ziga xos ta’limiy ehtiyojlariga javob beruvchi maxsus (korrektsion) ta’limga muhtoj. Bunday bolalar qatoriga: eshitish sezgisida buzilishlari mavjud bolalar (kar, zaif eshituvchi, orttirilgan kar bolalar); nutqida og’ir buzilishlar mavjud bolalar (logopatlar); intellektual rivojlanishida og’ir buzilishlar mavjud bolalar (aqli zaif bolalar); psixik rivojlanishida kompleksli buzilishlar kuzatiluvchi bolalar (ko’r hamda kar-soqov bolalar, ko’r hamda aqli zaif bolalar va b.); tayanch apparat tizimida kasalliklari mavjud bolalar; psixopat xulqli bolalar kiradi. Bundan tashqari shunday bolalar qatlami borki, ular umumta’lim maktablariga, maktabgacha ta’lim muassasaslariga boradilar ammo, salbiy ijtimoiy omillar va ayniqsa shaxslararo munosabatlar ta’sirida noqulaylik holatini boshdan kechiradilar,
ushbu holat ularning ulg’ayishi bilan oshib boradi va keyinchalik psixojarohatlovchi ta’sirga ega bo’ladi. Shunga muvofiq, bunday bolalarga jamiyatda moslashishi uchun alohida yordam kerak bo’ladi. Bu kategoriyaga eng avvalo, pedagogik qarovsiz bolalar kiradi. Har bir maktabda bunday bolalar umumiy o’quvchilar sonining 10-15 %ni tashkil etadi. Ularning psixik rivojlanishdagi kechikish patalogiya ta’sirida kelib chiqmaydi, balki maktabgacha tarbiya yoshida, kichik maktab yoshida kattalar tomonidan e’tiborning etishmasligidan vujudga keladi.
Bunday bolalar patogen ta’sirlar natijasida psixik rivojlanishida orqada qolishga ega bo’lgan bolalar qatorida umumta’lim maktabida o’qish davrida past o’zlashtiruvchi hamda hulqida og’ishishlar mavjud bo’lgan o’quvchilar hisoblanadi.
Rivojlanishda muammolari bor bolalarga bilish sohasidagi funktsional buzilishlar (diqqat, xotira) mavjud bo’lgan bolalar; tormozlashgan va reaktsiyasi sust bo’lgan bolalar; u yoki bu turg’un psixik funktsiyalarning buzilishiga olib kelmaydigan jismoniy defektlarga ega bolalar ham kiradi.
Xalqaro ijtimoiy zaiflik va cheklangan hayot faoliyati hamda buzilishlar nomenkulaturasiga muvoflq "hayot faoliyatining cheklanganligi tushunchasi ostida berilgan yosh davri uchun normal hisoblangan faoliyatni bajarish yoki uni bajarish usullarini amalga oshirishdagi har qanday cheklanganlik tushuniladi". Hayot faoliyatining cheklanganlik darajasi aynan shu tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan "og’irlik shkalasi" orqali miqdoriy ko’rsatkichlarda aniqlanadi.
Turg’un funktsional buzilishlarga ega bolalarning aksariyati bu nogiron bolalardir.
Imkoniyati cheklangan (nogiron) - bu shaxsiy ehtiyojlarini va ijtimoiy hayot etishmovchiliklarini qisman yoki to’liq o’zi mustaqil ta’minlay olmaydigan istalgan shaxs.
Nogironlik qabul qilingan tasnifnomaga ko’ra organizmdagi domiy buzilishlarga olib keluvchi hayot faoliyatining cheklanishiga sabab bo’luvchi, alohida ijtimoiy qo’llab-quvvatlashga ehtiyoj tug’diruvchi ijtimoiy zaiflik sifatida talqin etiladi.
Bunday ijtimoiy yordam yo’nalishlaridan biri zamonaviy jamiyatda tobora katta ahamiyat kasb etuvchi ijtimoiy reabilitatsiya hisoblanadi.
Imkoniyati cheklanganlarni ijtimoiy reabilitatsiyalash ijtimoiy yordamning murakkab zamonaviy va muhim tizimlaridan biridir.
Unining asosiy vazifasi - maxsus tashkil etilgan ta’lim- tarbiya vositasida bolaning ijtimoiy mavqeini tiklash, uning ijtimoiy munosabatlarda ishtirokini ta’minlashdir.
Ijtimoiy reabilitatsiya bola shaxsining rivojlanishi psixologik o’ziga xosliklarini inobatga olmagan holatda kuzatilmaydi. Rivojlanishida orqada qolishlar mavjud bolalar bilan o’zaro ta’sir jarayonida ichki va tashqi omillar ta’sirida vujudga keluvchi bir qator murakkabliklar bilan to’qnashiladi. Ushbu jarayonni samarali boshqarish uchun ularning spetsifikasi va salbiy
tomonlarini bilmoq, ta’sir natijalarini oldindan ko’ra bilmoq, ta’sir usullarini vaqtida takomillashtirmoq kerak. Bolaning psixik rivojlanish qonunlarini bilish va ulami amalda qo’llay olish ijtimoiy reabilitatsion jarayonni maqsadga muvofiq tashkil tish uchun zarur hisoblanadi. Ayni paytda ijtimoiy reabilitatsiyaning quyidagi maqsad va vazifalari belgilanadi:
1. Nogiron bolani huquq va majburiyatlarga ega fuqaro, to’laqonli shaxssifatida tarbiyalash;
2. Nogiron bolada ijtimoiy va ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning murakkab olamiga kirishish uchun zarur bo’lgan ko’nikmalarni shakllantirish; ,
3.Bolaning shaxsiga xos yosh, psixologik xususiyatlarga tayangan holda unga o’z-o’zini tadqiq etish, o’z-o’zini rivojlantirish sub’ekti sifatida qarash;
4. Jarohatlovchi ta’sirlarga bardoshli bo’lgan shaxsni shakllantirishga karatilgan ijtimoiy-psixologik reabilitatsiya jarayoni uchun maxsus metodika va texnologiyalar ishlab chikish;
5. Bolaning shaxs sifatida shakllanishiga maksimal ta’sirni ta’minlab beruvchi kompleksli ta’sir tizimini takomillashtirish.
Imkoniyati cheklangan bolalar hayot tsiklining ma’lum bosqichiga sekinlik bilan etishadilar, ba’zida esa umuman erisholmaydilar. Imkoniyati cheklangan bolalar oilasining hayot tsikli davrlarini quyida ko’rib chiqamiz:
1. Bola tug’ilishi. Bolada patologiya mavjudligi informatsiyasini olish, emotsional bog’lanish, boshqa oila a’zolarini xabardor qilish;
2. Maktab yoshi. Ta’lim olish shaklini tanlash, o’qish va o’qishdan tashqari faoliyatni tashkillashtirish, tengdoshlar guruhi qanday qabul qi lishini qayg’urish;
3. O’smirlik yoshi. Bolaning xronologik kasalligiga ko’nikish; bolani tengdoshlari qabul qilmasligi, uni izolyatsiyalanganligi, bolani kelajakdagi bandligini rejalashtirish;
4. "Bitirish" davri. Oiladagi mas’uliyatni davom etayotganiga o’rganish va tan olish; katta bo’lib qolgan bolaga mos yashash joyini tanlash qarori;
5. Ota- onadan keyingi davr. E r- xotinning o’zaro munosabatlari (masalan, agar bola oiladan "chiqib" ketgan bo’lsa).
Nogironlik kasallik patologiya sifatida ko’riladi. Bunday model ixtiyoriy yo ixtiyorsiz bolaning ijtimoiy pozitsiyasini susaytiradi, ijtimoiy ahamiyatini kamaytiradi, normal bolalar jamoasidan ajratadi, teng bo’lmagan ijtimoiy mavqeini yanada qiyinlashtiradi, o’zining teng emasligini tan olishga olib keladi.
Imkoniyati cheklangan bolalarning asosiy muammosi quyidagilarda:
Olam bilan aloqaning buzilganligi;
Kattalar va tengdoshlari bilan aloqaning qashshoqligi;
Tabiat bilan muloqotning cheklanganligi;
Bir qator madaniy qadriyatlarning etishib bo’lmasligi muammosi;
Elementar ta’limni ololmaslik. Bu muammo faqatgina sub’ektiv
bo’lmay, balki ijtimoiy-siyosiy hamdir;
Qobilyat va ist’edodni namoyon qilishni chegaralanganligi. Nogiron bola tengdoshi kabi qobiliyatli iste’dodli bo’lishi mumkin, biroq o’z qobiliyatlarini rivojlantirish, aniqlash va ular orqali jamiyatga foyda keltirishi uchun unga imkoniyatlaming teng emasligi to’sqinlik qiladi.

XULOSA

Men bu kurs ishim orqali shuni xulosa qilamanki xozirda jamiyatimizda ko’plab insonlar qandaydir kasalllik yoki jarohat yoki biror voqiya sababli yordamga muhtoj bolib loqayd bo’lib qolgan insonlarni yana hayotga qiziqishini oshirish ularani avvalgi faol xolatiga qaytarish bundan tashqari xulqida og’ishishi bo’lgan bolalarni to’g’ri yo’lga qaytarish .
Ekstremal vaziyatlar inson psixikasiga kuchli ta’sir etishi natijasida unda jarohatli stress paydo bo’ladi. Jarohat stressining psixologik oqibatlari jarohatdan keyingi stress buzilishlarida namoyon bo’ladi. Jarohatdan keyingi stress buzilishlari jarohat stressini boshdan o’tkazish natijasida yuzaga keladigan psixologik oqibatlardir, shu bilan birga jarohatdan keyingi stress buzilishlari jarohatli stressi vaziyatini boshdan kechirgan 20 % insonlarda yuzaga keladi. Bugungi kunda jarohatdan keyingi stress buzilishi termini ko’p hollarda tinchlik davridagi ofatlarga nisbatan qo’llaniladi. Masalan: tabiiy (iqlim, seysmik) , ekologik va texnogen ofatlar, yong’inlar, terroristik harakatlar, baxtsiz hodisalar, oilaviy dramalar, jinsiy zo’rlash.
Jarohatdan keyingi stress sohasida tadqiqotlar stress borasidagi
tadqiqotlarga bog’liq bo’lmagan holda rivojlangan , hozirgi kunga kelib ham bu ikki sohaning umumiy tomonlari kam. 1936 yilda Gans Sele tomonidan taklif etilgan stress konseptsiyasining asosini organizmni o’z -o’zini saqlash va stressorga qarshi tura olish uchun resurslarning mobilizatsiya qilish tashkil qiladi. Organizmga barcha ta’sirlarni u stressning spetsifik va nospetsifik stereotipiga ajratgan, o’z o’rnida bular umumiy adaptatsion sindrom ko’rinishida namoyon bo’ladi.