Тошкент-2021 3 Январь 2021 3-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 3-қисм
Тошкент
viloyatlariga nisbatan bu yerda shomonlik qoldiqlari anchayin yaxshi saqlangan. qayd etish 
kerakki, mazkur tadqiqot ishimiz hozirgi davr aholisi o‘rtasida o‘tkazilgan o‘rganishlarga 
asoslangan bo‘lib, hozirgi kunda shamanizm bilan bog‘liq urf-odatlarga ayrim o‘zgartirishlar 
kiritilgan bo‘lishi mumkin. 
inson tabiat injiqlari va turli ofat va balolar oldida ojizligi tufayli eng qadimgi odamlar ana 
o‘sha narsalarni ilohiylashtira boraverganlar. Natijada yuzaga kelgan diniy tartib-qoidalarning 
amaliyotga joriy etilishi va odamlar ushbu amallarni to‘g‘ri bajarishini nazoratga oluvchi alohida 
odamlar toifalari shallangan. Ular shomonlar bo‘lib, tabiat kuchlariga qarshi xudo bilan aloqaga 
kirishgan holda omonlik so‘ragan. shomonlar turli ko‘zga ko‘rinmas kuchlar ta’siriga tushib 
qolgan odamlarni ularning ziyon-zahmatlaridan olib chiqqanlar. bugungi kungacha ham ruhlar, 
jinlar va parilar bilan aloqaga kirisha oladigan odamlar mavjud bo‘lib, ular odamlarni davolash 
bilan shug‘ullanadilar. keksa axborotchilarimiz bergan ma’lumotlarga qaraganda shomonlik ilmini 
egallash uchun tanlanish kerak. ya’ni bunda jin va parilar, ajdodlar ruhlari odamlar orasidagi ayrim 
kishilarni tanlab oladilar va ularni turli yo‘llar bilan shomonlikka davat qiladilar. Ular tanlangan 
odamga turli qiyofalarda ko‘rinishadi. Toki tanlangan odam rozi bo‘lmaguncha uni qiynash 
davom etadi. bunda ruhlar tomonidan odamga shomonlik vositalari ya’ni tasbex, childirma, 
qamchi taqdim etiladi. Urganch tumanidan axborotchimizning ma’lumotlariga qaraganda uning 
tushida doimiy ravishda oppoq kiyim kiygan nuroniy chollar qo‘liga chaqaloq beradilar. bunda 
shu kishi chaqaloqlar bilan shug‘ullanadigan shomon bo‘ladi. shomonlik uchun alohida qobiliyat 
shart emas. bunga maxsus tayyorgarlik asosida erishish mumkin. biroq shomonlik ilmini olish 
uchun fotixa olish zarur bo‘lib, uning uchun odamlar avliyolarning qadamjolarida ham tunashlari 
kerak bo‘lgan. islomdan keyin ham bu amal qo‘llanilib kelinmoqda. shunday qadamjolardan biri 
shovotning beshmergan qishlog‘idagi yusuf hamadoniy ziyoratgohidir. shomonlik va sehrgarlik 
amaliyotining genezisi haqida ma‘lumotlar katta qiziqish tug‘diradi. bu kasbni tanlovchilar fotiha 
olish maqsadida Janubiy xorazmdagi qadimiy qalajiq (bog‘ot) istehkomida ham tunaganlar. 
shomonlar urug‘ va qabilalarda muhim rol o‘ynab, kundalik barcha masalalarda ulardan 
maslaxat olingan. kasallarni turli ko‘zga ko‘rinmas ruhlar va jinlar ta’siridan olib chiqish qattiq 
mashaqqatli ish hisoblanib, shomonlar inson tanasidan ularni haydab chiqarish uchun maxsus 
amallarni bajarganlar.ilmiy adabiyotlar taxlili shni ko‘rsatadiki, oilaviy maishiy marosimlarda, 
poklanish udumlarida diniy “davolash” usullarida shomonlikda barcha sohalarda olov o‘zining 
g‘ayritabiiy xususiyatlari bilan ishtirok qiladi. shomonlar olovni yoqish orqali g‘ayritabiiy 
kuchlar ta’siriga tushgan odamlarning ustidan aylantirish orqali ularni davolaganlar. xonqada 
shunday bir rivoyat borki, jin shomonlar “davolashi” natijasida bemorning og‘zidan qurbaqa va 
ming oyoq shaklida otilib chiqadi. xorazmda juda e‘tiborga loyiq bitta narsa borki, g‘ayritabiiy 
kuchlar odamlarga qo‘g‘irchoq shaklida ham zarar yetkazishi mumkin. shomon bunday xolatlarda 
bemorning kasali singdirilgan qo‘g‘irchoqni qabristonga tashlashi bilan uni davolagan.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. ashirov.a.a. o‘zbek xalqining qadimiy e’tiqod va marosimlari. T.: 2007. 
2. басилов.В.Н. Шаманство у народов Средний Азии и Казахстана. М.: 1992.
3. басилов.В.Н. Избранники духов. М.: 1984.
4. бичурин.Н.Я. Собрание свединей о народах, обитавщих в Средний Азии древние 
времена. М.: 1957.
5. avesto. Tarixiy-adabiy yodgorlik/asqar Mahkam tarjimasi. T.: 2001. 
6. abu rayhon beruniy. qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar. Tanlangan asarlar. T.: Fan. 
1968.

---