Январь 2021 3-қисм Тошкент viloyatlariga nisbatan bu yerda shomonlik qoldiqlari anchayin yaxshi saqlangan. qayd etish
kerakki, mazkur tadqiqot ishimiz hozirgi davr aholisi o‘rtasida o‘tkazilgan o‘rganishlarga
asoslangan bo‘lib, hozirgi kunda shamanizm bilan bog‘liq urf-odatlarga ayrim o‘zgartirishlar
kiritilgan bo‘lishi mumkin.
inson tabiat injiqlari va turli ofat va balolar oldida ojizligi tufayli eng qadimgi odamlar ana
o‘sha narsalarni ilohiylashtira boraverganlar. Natijada yuzaga kelgan diniy tartib-qoidalarning
amaliyotga joriy etilishi va odamlar ushbu amallarni to‘g‘ri bajarishini nazoratga oluvchi alohida
odamlar toifalari shallangan. Ular shomonlar bo‘lib, tabiat kuchlariga qarshi xudo bilan aloqaga
kirishgan holda omonlik so‘ragan. shomonlar turli ko‘zga ko‘rinmas kuchlar ta’siriga tushib
qolgan odamlarni ularning ziyon-zahmatlaridan olib chiqqanlar. bugungi kungacha ham ruhlar,
jinlar va parilar bilan aloqaga kirisha oladigan odamlar mavjud bo‘lib, ular odamlarni davolash
bilan shug‘ullanadilar. keksa axborotchilarimiz bergan ma’lumotlarga qaraganda shomonlik ilmini
egallash uchun tanlanish kerak. ya’ni bunda jin va parilar, ajdodlar ruhlari odamlar orasidagi ayrim
kishilarni tanlab oladilar va ularni turli yo‘llar bilan shomonlikka davat qiladilar. Ular tanlangan
odamga turli qiyofalarda ko‘rinishadi. Toki tanlangan odam rozi bo‘lmaguncha uni qiynash
davom etadi. bunda ruhlar tomonidan odamga shomonlik vositalari ya’ni tasbex, childirma,
qamchi taqdim etiladi. Urganch tumanidan axborotchimizning ma’lumotlariga qaraganda uning
tushida doimiy ravishda oppoq kiyim kiygan nuroniy chollar qo‘liga chaqaloq beradilar. bunda
shu kishi chaqaloqlar bilan shug‘ullanadigan shomon bo‘ladi. shomonlik uchun alohida qobiliyat
shart emas. bunga maxsus tayyorgarlik asosida erishish mumkin. biroq shomonlik ilmini olish
uchun fotixa olish zarur bo‘lib, uning uchun odamlar avliyolarning qadamjolarida ham tunashlari
kerak bo‘lgan. islomdan keyin ham bu amal qo‘llanilib kelinmoqda. shunday qadamjolardan biri
shovotning beshmergan qishlog‘idagi yusuf hamadoniy ziyoratgohidir. shomonlik va sehrgarlik
amaliyotining genezisi haqida ma‘lumotlar katta qiziqish tug‘diradi. bu kasbni tanlovchilar fotiha
olish maqsadida Janubiy xorazmdagi qadimiy qalajiq (bog‘ot) istehkomida ham tunaganlar.
shomonlar urug‘ va qabilalarda muhim rol o‘ynab, kundalik barcha masalalarda ulardan
maslaxat olingan. kasallarni turli ko‘zga ko‘rinmas ruhlar va jinlar ta’siridan olib chiqish qattiq
mashaqqatli ish hisoblanib, shomonlar inson tanasidan ularni haydab chiqarish uchun maxsus
amallarni bajarganlar.ilmiy adabiyotlar taxlili shni ko‘rsatadiki, oilaviy maishiy marosimlarda,
poklanish udumlarida diniy “davolash” usullarida shomonlikda barcha sohalarda olov o‘zining
g‘ayritabiiy xususiyatlari bilan ishtirok qiladi. shomonlar olovni yoqish orqali g‘ayritabiiy
kuchlar ta’siriga tushgan odamlarning ustidan aylantirish orqali ularni davolaganlar. xonqada
shunday bir rivoyat borki, jin shomonlar “davolashi” natijasida bemorning og‘zidan qurbaqa va
ming oyoq shaklida otilib chiqadi. xorazmda juda e‘tiborga loyiq bitta narsa borki, g‘ayritabiiy
kuchlar odamlarga qo‘g‘irchoq shaklida ham zarar yetkazishi mumkin. shomon bunday xolatlarda
bemorning kasali singdirilgan qo‘g‘irchoqni qabristonga tashlashi bilan uni davolagan.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. ashirov.a.a. o‘zbek xalqining qadimiy e’tiqod va marosimlari. T.: 2007.
2. басилов.В.Н. Шаманство у народов Средний Азии и Казахстана. М.: 1992.
3. басилов.В.Н. Избранники духов. М.: 1984.
4. бичурин.Н.Я. Собрание свединей о народах, обитавщих в Средний Азии древние
времена. М.: 1957.
5. avesto. Tarixiy-adabiy yodgorlik/asqar Mahkam tarjimasi. T.: 2001.
6. abu rayhon beruniy. qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar. Tanlangan asarlar. T.: Fan.
1968.