Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент июнь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»



Download 2,29 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/86
Sana29.05.2022
Hajmi2,29 Mb.
#618944
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   86
Bog'liq
10.Pedagogika yonalishi 2 qism

Annontatsiya: 
Ushbu maqolada zaharli o’simliklar va ularning hayotiy shakli haqida so’z
boradi
Kalit so’zlar: 
Bangidevona va mingdevona
BANGIDEVONA: Bangidevona bo’yi 1metr keladigan, badbo’y hidli ituzumdoshlar oilasi-
ga mansub bir yillik o’simlik. Barglari katta [20 smga yetadi] tuxumsimon, cheti esa yirik tish-
li. Guli yirik, oq voronka shaklida, barg qo’ltig’ida bittadan o’rnashgan. Mevasi tikonlar bilan 
qoplangan, to’rt chanoqli ko’sakdan iborat. Bangidevona asosan go’ng va ahlat to’kiladigan yer-
larda, tashlandiq hovlilarda, mol fermalari atrofida, ekinzorlar ba’zan yo’l yoqalarida o’sadi. U 
O’zbekistonning deyarli xamma viloyatlarida uchraydi. Bangidevona yer yuzida keng tarqalgan.
Uni Yevropa, Osiyo va Afrikaning issiq va mo’tadil mintaqalariga joylashgan xamma mintaqalar-
dan toppish mumkin. Bu o’simlikning ilmiy nomi-Datura stramonium. Bangidevona mayning oxi-
ri-iyundan boshlab gullaydi, lekin gullash davri sentyabrgacha davom etaveradi. Oldingi gullardan 
hosil bo’lgan meva iyul oxirida pishadi. Har bir mevada 23mingga yaqin kattaligi 3mm keladigan 
urug’ yetishadi. Bangidevona o’ta zaharli o’simlik. Uning barglarida 0,23-0,37% poyasida 0,06-
0,24% ildizida 0,12-0,27% gulida 0,13-1,9% va urug’ida 0,8-0,22% zaharli alkaloidlar borligi 
aniqlangan. Bu o’simlikdagi asosiy alkaloidlar, giosiamin, astropin vaskopolaminlardir. Bundan 
tashqari bangidevona bargida 0,14 foiz o’tkir tamaki hidiga o’xshash efir moyi, 0,1 % karotin, 
1,7% oshlovchi moddalar, urug’ida esa 17% dan 25% gacha moy borligi aniqlangan. Bangide-
vonadan har qanday uy hayvoni xam zaharlanishi mumkin. Hayvonlar umuman bangidevona 
aralashgan pichanni iste’mol qilishi natijasida zaharlandi, chunki uni zaharli xususiyati quriganda 
xam saqlanib qoladi. Molning qattiq zaharlanishi uchun 0,8-1,2 kg bangidevona o’tini yeyish ki-
foya. Bir yarim osh qoshiq bangidevona urug’ini yegan otning qattiq zaharlanib o’lgani ma’lum. 
Bangidevona bilan zaarlangan hayvonlarda qattiq asabiy bezovtalanish ro’y beradi, mol hurkovich 
bo’lib qoladi, xamma vaqt o’zini muhofaza qilib turadi, tepadi, suzadi, tishlaydi. Bosh va bo’yin 
muskullaridoimo qisqarib turadi, buning natijasida hayvonning burun teshiklari kengayib ketadi. 
Ko’z soqasi o’ynab turadi, qorachig’I kengayadi, hayvon xuddi qutirganga o’xshab qoladi. Qattiq 
zaharlangan hayvonlar 4-6 soat ichida nobud bo’ladi . Agar kasallik cho’zilsa hayvon 2-3 kunda 
juda zaiflashib qoladi, yurganda oyoqlari chalishib va nihoyat u falaj bo’lib qoladi. Bangidevona 
barglari qadim zamonlardan beri xalq tabobatida hozirgi davrda esa ilmiy meditsinada nafas qi-
sish, ko’ksov va ko’kyotal kasallarini davollashda muvaffaqiyat bilan qo’llaniladi. Astmanol va 
astmatin deb ataladigan dori bangidevonadan tayyorlanadi. Shu bilan bir qatorda uning barglari 
ko’ksov kasalligiga qarshi tayyorlanadigan yig’ilmalar tarkibiga xam qo’shiladi. Shuning uchun 
xam hozirgi vaqtda bangidevona dorivor o’tlar qatorida Ukraina va Krasnodar o’lkasida o’stirila-
di.
MINGDEVONA. Mingdevona ituzumdoshlarga mansub ikki yillik o’t. Bo’yi 1mga yetadi, ta-
nasi yopishqoq tuklar bilan qoplangan. Barglari patsimon qirqilgan, ildiz oldidagilari uzun ban-
dli. Gullari sarg’ish novdalari uchiga to’p-to’p bo’lib o’rnashgan. Mevasi kungirali ko’vachaga 
o’xshaydi. Mingdevona tashlandiq, axlat to’kiladigan yerlarda, imoratlar yonida, devorlar ostida 
va yo’l yoqalarida o’sadi.Uni O’rta osiyodan tashqari Kavkazda, Sibirda, Yevropada,O’rta dengiz 
atrofidagi mamlakatlarda, Kichik Osiyo, Afg’oniston va Xitoyda ham toppish mumkin. So’ngi 
yillarda Amerika va Avstraliyaga ham borib qolgan. O’zbekistonning ba’zi yerlarida mingde-
vonani shaytonkosa ham deyishadi. Uni qozoqlar-qoramingduvona, qirg’izlar-baxmak, ozarbay-
jonlar-bat-bat, ruslar-belena chyornaya, arablar-bang deb atashadi,ilmiy tilda esa Xiosiamus ni-
gedir. Mingdevona ildizida 0,15-018%, bargida 0,10%, poyasida 0,02%, urug;ida esa 0,06-0,10% 
alkaloidlar yig’indisi borligi aniqlangan. Alkaloidlarning miqdori ayniqsa, o’simlik gullagan va-
qtda ko’proq bo’ladi. Bu o’simlikdagi asosiy alkaloidlar; giosiamin, atropine va skopolamindir. 
Alkaloidlardan tashqari mingdevonada giossiyapikrin, giosserin, gioserezin deb ataladigan glyu-
kozidlar borligi ham aniqlangan.Mingdevona o’ta zaharli osimlik bo’lsa ham, o’tloqlarda undan 
zaharlanish juda kam bo’ladi. Chunki yomon ta’mi va qo’llansa hidi bo’lganligi uchun hayvonlar 


12

Download 2,29 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   86




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish