Тошкент-2021 3 Апрель 2021 7-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Апрель 2021 7-қисм
Тошкент
turgan yettita xira yulduz (murakkab birikma). Halol mehnat qilish eng yaxshi odat (yoyiq gap).
So‘z sintaktik qurilmaning elementar birligi bo‘lib, u ham sintaktik birlik sanaladi. So‘z har gal 
sintaktik qurilmani hosil qilishda ma`lum bir shaklda ishtirok qiladi. Bu shakl sintaktik vazifaga 
ega bo‘ladi. So‘zlarni biriktiruvchi sintaktik vosita sifatida affikslar, yordamichi so‘zlar, intonatsi-
ya va so‘z tartibi ishtirok qiladi.
O‘zaro grammatik va mazmuniy jihatdan bog‘lanib, ob`ektiv borliqdagi narsa va xodisalarn-
ing nomini bildiruvchi sintaktik birlik – nopredikativ birlik so‘z birikmasidir. So‘z birikmasi do-
imo ikki qismdan: hokim va tobe qismdan iborat bo‘ladi. So‘z birikmasi xokim so‘z valentlig-
ining yuzaga chiquvidan, uning imkoniyat tarzidagi bo‘sh o‘rinlarining to‘ldirilishidan vujudga 
keladi. Nopredikativ aloqa – ikkinchi darajali bo‘laklarning xokim bo‘lak bilan aloqasidir. No-
predikativ aloqa so‘z birikmasini tashkil qiladi. So‘z birikmasida xokim bo‘lak talabi bilan tobe 
bo‘lak muayyan grammatik shaklda keladi. Shu so‘z birikmasi uchun faqat tobe qismning qanday 
grammatik shaklda kelayotgani ahamiyatli bo‘ladi: o‘qituvchining hikoyasi, qanddan shirin, sutni 
ichmoq, sekin so‘zladi. So‘zlarning har qanday nopredikativ bog‘lanishi so‘z birikmasini hosil 
qilib bermaydi. Shuning uchun ham so‘zlarning nopredikativ bog‘lanishi ikkiga bo‘linadi: 1) erkin 
bog‘lanish; 2) turg‘un bog‘lanish.
Sintaksisning asosiy birligi gapdir. Gap boshqa sintaktik birliklardan predikativli belgisi orqali 
farqlanadi. Predikativlik gapning shakllar tizimidagi qismlarga ajralmaydigan grammatik ma`no-
dir. Predikativlik shaxs-son, zamon, mayl, tasdiq-inkor ma`nolari va bu ma`nolarni ifodalovchi 
shakllar yig‘indisidan tashkil topadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. G.Abduraxmonov va boshq. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis 
2. O‘zbek tili grammatikasi. Sintaksis. Toshkent: Fan 1976.
3. A.N.Kononov Grammatika sovremennogo uzbekskogo literaturnogo yazika.

---

33