59
Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
O‘QUVCHILARDA VATANGA MUHABBAT TUYG‘USINI SHAKLLANTIRISHDA
O‘QISH KITOBLARINING AHAMIYATI
Sharipova Madina G‘aybullayevna
Navoiy shahar
AFCHO‘IM 16-maktabning
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotasiya:
Bugungi kunda boshlang‘ich ta’limga bo‘lgan e’tibor kun sayin ortib borishi
bilan bir qatorda talab ham shunga qarab bormoqda.Mazkur maqolada boshlang‘ich sinf o‘qish
kitoblaridagi Vatanga muhabbat mavzusining rang-barang janrda ifodalanishi ochib beriladi.
Kalit so‘zlar:
Ta’lim, tarbiya, Vatan tushunchasi, Vatanparvarlik.
Ta’lim jarayonidagi barcha fanlarning asosiy maqsadi va mohiyati o‘quvchilarda – o‘sib
kelayotgan yosh avlodda muayyan sohalarga oid bilimlarning asoslarini shakllantirish, shularning
negizida ularning boy ma’naviy olamini yaratishdan iboratdir. Bu
vazifani amalga oshirishda
badiiy adabiyot, boshlang‘ich sinflarda o‘qish kitoblariga teng keladigan soha yo‘q, deb ayta
olamiz. Negaki, ulardagi namunalar alohida shaxsga ham, butun jamiyatga ham kuchli darajada
ta’sir ko‘rsata olish imkoniga ega.
Jumladan, boshlang‘ich sinf o‘qish kitoblari o‘quvchilarning
dunyoqarashi shakllanishida, ulug‘ insoniy qadriyatlarni bolalik xotiralaridayoq muhrlanishiga
beqiyos xizmat qiladi.
Boshlang‘ich sinfda o‘quvchining kеlajakdagi taraqqiyotini bеlgilab bеruvchi ruhiy, ta’limiy-
tarbiyaviy asos yaratiladi. Jumladan, o‘zbek adabiyotining mumtoz va zamonaviy namunalaridan
parcha berilayotgani yosh avlod badiiy olamini boyitishda katta ahamiyatga ega. Jumladan,
vatanparvarlik mavzusiga oid adabiy-badiiy namunalarni boshlang‘ich sinflardayoq o‘rgana
boshlagan, ularni mutolaa qilish ko‘nikmasi shakllangan o‘quvchilarning kelajakda ma’naviy
boy, har tomonlama yetuk tafakkurli insonlar bo‘lishiga shubha yo‘q. Xususan, boshlang‘ich sinf
o‘qish kitoblarida Vatan va vatanparvarlik mavzusi alohida ko‘zga tashlanadi. Aslida ham
Vatan
tushunchasi va uni madh etish bir asr ilgariyoq jadid adabiyoti, matbuoti, hatto, boshlang‘ich
sinf darsliklarida, ma’rifatparvarlar faoliyatida ommalashgani ma’lum. Ya’ni, yosh avlod ong-u
shuurida Vatanga muhabbat tuyg‘usini shaklantirish bosh maqsadga aylangan edi.
Boshlang‘ich sinflarda, xususan, o‘qish kitoblaridagi Vatanga muhabbat ham shu ma’noda,
sinfdan sinfga o‘tilgani sayin teranlasha boradi.
Ularning janriy ifodasi, mavzulari kengayib,
mazmuni chuqurlashadi. Shu sababli 2-sinf “O‘qish kitobi”dagi “Ona yurtim–oltin beshigim”;
3-sinfdagi “Ona bitta, Vatan yagona”, “O‘tmishni o‘rganish–burchimiz”, “Vatan posbonlari”,
“Ulug‘lardan o‘rganmoq–oqillik”; 4-sinfdagi “O‘zbekiston–Vatanim manim”, “Vatanimiz
o‘tmishidan”, “Ajdodlarimiz–faxrimiz” kabi bo‘limlari hamda ulardagi adabiy-badiiy namunalar,
ilmiy-ommabop matnlar e’tirofga loyiq. Ta’kidlash joiz, darsliklarning turli yillardagi nashrlarida
mualliflar va matnlar o‘zgarib boradi, ammo, mavzu, bo‘limlar aynan o‘z mohiyatini saqlab
qoladi.
Binobarin, Vatanga muhabbat har bir sinfda, har bir nashrda o‘ziga xos mazmun-mohiyat
bilan talqin etiladi. Jumladan, 3-sinf o‘qish kitobidagi “Ona bitta, Vatan yagona” bo‘limining
avvalgi (2008) nashrida dastlab davlat ramzlari berilgan, o‘quvchilar bayroq va gerb haqidagi
bilimga ega bo‘lgach, Abdulla Avloniyning “Vatanni suymak” matni bilan tanishgan bo‘lsalar,
o‘qish kitobining amaldagi (2012) nashrida esa bu mundarija qisman o‘zgargan. Davlat ramzlari
haqidagi ma’lumot o‘rniga, E.Malikovning “Vatanimiz gerbi–tug‘ro haqida ertak”
asarining
o‘zi qoldirilgan. E.Malikov gerb – tug‘roda aks etgan rasmlar, ramzlarni badiiy-tasviriy
ifodalar orqali ertak shaklida bayon qilgan. A.Abdurazzoqning “Vatanni suymak” she’ri esa
avvalgi nasrdagi A.Avloniy matni o‘rnini to‘ldirgan. Vatan tushunchasi
yanada teranroq talqin
etilgan ayrim matn va maqolalar, she’rlar esa darslikning yangi nashrida ham saqlangan. Zero,
“Bayramingiz qutlug‘ bo‘lsin”(D.Kamoljonova), “Vatan mo‘tabardir” (Xurshid Davron), “Ona-
Vatan”(Muhabbat Hamidova) kabi matnlar bir tushunchaning rang-barang usuldagi jilolaridir.
Aytaylik, “Vatan mo‘tabardir” matni tarixiy rivoyat bilan yanada ta’sirchan ifoda etilgan. Matn
tushunarli, aniq detallarni o‘quvchi ko‘z oldiga keltirish bilan boshlanadi. Ya’ni havo, quyosh,
suv, non, ota-ona qanchalik muqaddas va azizligi 1-2-sinflarda to‘la anglatiladi. Yozuvchi
X.Davron Vatanning ham ana shunday mo‘tabarligini eslatib, u ona-tuproqdan boshlanishini
ta’kidlaydi. Vatanga muhabbat uning har bir qarich yeriga mehr qo‘yish
bilan boshlanajagini
uqdirmoqchi bo‘lgan adib, quyidagi rivoyatni keltiradi: “Qadimda dushmanlar turk davlatining
xoqoni O‘g‘uzxondan unga qarashli tashlandiq, hech narsa bitmaydigan bir parcha yerni talab
qilishadi.
