Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

qo‟yilgan 
vazifalar va 
maqsadiga bog„liq. Hamma tajribalarda solishtirilayotgan nazorat (kontrol) 
variant bo„lib, boshqa variantlar shu variantdan olingan ma‟lumotlarga 
solishtiriladi va xulosalar chiqariladi. 
Tajribada o„rganilayotgan omillar bo„yicha tuzilgan variantlar (bo„lakchalar) 
yig„indisini ma‟lum bir tartibda aks ettirilishi 
tajriba sxemasi
deb ataladi. 
Tajribani olib borish tartibi tajriba sxemasiga bog„liq. Tajriba sxemasi qanchalik 
mukammal tuzilsa, tajribada olingan ma‟lumotlaming ishonchlilik darajasi, 
tajribaning dolzarbligi shunchalik yuqori bo'ladi. Tajribaning aniqlik darajasi 
ko„p jihatdan o„rganilayotgan variantlar soniga bog'liq. Variantlar soni qanday 
mavzudaligidan qat‟iy nazar 10-12 donadan oshmasligi maqsadga muvofiq. 
Variantlar soni qanchalik ortib borsa, qonuniyat asosida tajriba maydonining 
tipiklik darajasi buzila boshlaydi va kamayadi. Shuning uchun oliy bilimgoh 
talabalari tajriba sxemasidagi variantlar soni 5-6 tadan oshmasligi kerak. 
Variantlar sonining ortishi bilan tajriba o„tkaziladigan maydon kattaligi va 
takrorlanishlar dala tajribasi maydoninini belgilab beradigan muhim omil 
hisoblanadi. Odatda variant maydoni oshishi bilan bir qatorda tajribaning aniqlik 
darajasi ham ortadi. Biroq, maydon ma‟lum miqdordagi chegaradan oshganda 
tajriba aniqligi pasayib ketadi. Buning sababi shundaki, har qaysi variant maydoni 
kattalashgani sababli tajriba maydoni kattalashib bir xilligi kamayadi va chegara 
doirasidan chiqib ketadi. Bunday vaqtda variantdagi tadbirlaming hammasini o„z 
ichiga oladigan va hamma xildagi bir xil bo„lgan yer doirasida o„tkazishga imkon 
beradigan kattalikda bo„lishi kerak. Demak, tajriba maydonini belgilashda tajriba 
uchastkasidagi tuproqning turli xil bo„lish darajasi va xususiyatlarini hisobga 

---

olish maqsadga muvofiq. Shu bilan birga tajriba o„tkaziladigan maydonning 
o„lchami tajribaning maqsadi va o„rganilayotgan vazifalariga bog„liq bo„lib, 
uning chegaralari tajribadagi agrotexnik tadbirlarga karab belgilab chiqiladi. Dala 
tajribasi uchun maydon tanlanayotganda dalaning uzunligi, kengligi va qiyalik 
darajasiga ham alohida e‟tibor beriladi. 
Delyanka maydonining shakli deganda 
uning enining bo'yiga nisbati tushuniladi.
Sug„oriladigan sharoitda paykalning 
eng qulay shakli tomonlari taxminan 1/10 nisbatda yoki 1/15 nisbatda boMgan 
uzunchoq, to„g„ri burchak shakldagi to'rtburchak bo„lib, u odatda uzun tomoni 
bilan nishablik bo„ylab joylashgani maqsadga muvofiq. Variantning bunday 
joylashtirish sababi ko„pchilik hollarda tuproq unumdorligi maydonning 
nishabligi bo„ylab o„zgaradi. 
Variantning eni - urug
1
ekadigan seyalkalaming asosiy ish kengligiga 
muvofiq bo'lishi kerak. Qator oralari 60 va 90 sm boMganda 4 yoki 
8 
qatorli 
variantlaming ish kengligi 2.4 va 3.6 metrdan 4.8-7.2 metrgacha boMadi. Tajriba 
variantlaridagi qatorlar soni ekish avpparatining ekish qatorlariga mos holatda, 
ya‟ni 4, 
8
, 12 va 16 qator boMishi kerak. 
Maydonning uzunligi sug„orish egatining uzunligiga mos kelishi lozim. 
Variantlar o„rtasiga o„k ariqlar ochilishiga ruxsat etilmaydi. Agar takrorlanishlar 
yaruslar bo„yicha joylashtirilsa o'q ariqlar yaruslar orasida o„tkazilishi mumkin. 
Tajribadan olinadigan ma'lumotlarning aniqlik darajasini oshirishda 
variantlaming katta kichikligi, shakli va yo„nalishidan tashqari variantlami 
takrorlanishi va takrorlanishlar ham muhimdir. 
Dala tajribasining aniqlik darajasini oshirish maqsadida har bir variantda 
bajariladigan ishlar maydonning katta va kichikligiga qarab bir necha marta 
takrorlanadi. Variantlami dala tajribasida takrorlanishi - 
takrorlanishlar
yoki 
qaytariqlar
deb ataladi. Tuproq unumdorligining xilma-xilligi o„simliklaming 
individual farq qilishi, shikastlanishi, kasalliklardan zararlanishi bilan bog„Uq--
hot£fa data~TajrTbasi bilan bir qatorda tasodifiy xatoliklar boMishi m imt k'i 
пУ* ^Tasod i fiy^xato I i к 
1
ar 
Ut 3/33