Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

+C
ABC
)
 
+ C
P
+ C
z
Keltirilgan komponentlarda asos ravishda belgilaming yakuniy 
variantlanishida jami yerkinlik darajasi soni ham ajraladi. Ko„pincha ko„p omilli 
tajribalar murakkab va parchalangan delyankalarda qo‟yiladi. Bunday hollarda 
hamma taqqoslashlami ham bir xil aniqlikda olib borish imkoniyati boMmaydi. 
Tarqoq delyankalarda variantlami joylashishiga ko„ra turli taqqoslashlami bir xil 
aniqlikda boMmasligi uning komponentlarini tashkil qilishiga mos ravishda: 
birinchi tartibdagi delankalarda C
X
i joylashgan variantlar uchun xatolik, ikkinchi 
tartibdagi delyankalarda C
X
n joylashgan variantlar uchun xatolik va hakazo. Bu 
xatoliklar keyinchalik omillaming tasiri va o„zaro munosabatini baholashda 
ishlatiladi. Masalan, ikki omilli va uch omilli o„tkazilgan dala tajribalar uchun 
delyankalaming ikki martaga va uch martalab parchalanishida kvadratlar umumiy 
yigMndisi quyidagiga teng boMadi:
S
r
= (С 
A
+
С в + C
AB
) + C
P
+ Cxi 
+
Схп 
S, = (C
A
+ C
B
+C
c
+Сдв +C
ac
+C
bc
+C
ABC
)
 
+ C
P
+ C
XI
+C
X
i,+ C
X11I
SHunday qilib parchalanuvchi delyankali tajribalarda farqlarning 
aniqliligini baholash barcha oldingi misollardagi singari bitta qoldiq
kvalrati summasmga C
z
ko„ra aniqlanmaydi, balki birlamchi, ikkilamchi va 
uchlamchi tartibli delyankalar kvadrati yig„indisiga qarab aniqlanadi.

---

224 
Kvadratlar yig„indisini hisoblashni soddalashtirish uchun, ayniqsa 
hisoblash apparatlari boMmaganda tajriba bo'yicha 
x
o„rtacha hosilga yaqin 
boMgan A - nisbiy boshlanishi oMchamlari natijalaridan hisoblash yoMi bilan 
boshlangMch maMumotlarni o„zgartiradi. Sanoq boshlanishini o„zgarishi 
kvadratlar yigMndisi ta‟sir qilmaydi va ahamiyati kam boMgan raqamlar bilan 
ishlash imkoniyatini beradi.
Dispersion tahlil daraja yoki u yoki boshqa omillarni belgilarini bir yoki 
100 % deb qabul qilingan umumiy dispersiyasi to„g„risida ta‟savvur imkoniyatini 
beradi, xususan:
nl
=
—
- variantlaming ta‟siri;
c>
 
9 
r j f , =
takrorlashlar ta‟siri;