Тошкент — «МЕҲнат» —1986

I Овқат ҳазм килиш, ёғ таначалар,
Іййириш, ңон айланиш, нафас олиш
|Ы нерв системаларининг органлари
Iиндивидуал ҳаёт органларидир. Кў-
Іпайиш органи эса тур ҳаёт органи-
ІДИр. к .ti ,
I Ер таначалари. Ьғ тана-ІЧІЛври ҳашарот танасининг висцерал,

шунингдек оқсилли моддалар мав-жуд.
Ҳашарот ҳаётининг индивидуал тараққиёти даврида ёғ таначаларнинг ҳажми, таркиби кескин ўзгариб ту­ради, ңишлаш олдидан улар жуда кучли ривожланади.
Ёғ таначаларининг физиологик ро­ли турлича, асосан икки функцияни бажаради: тўйимли запас озиқ модда-ларни сингдириш, тўплаш ва модда алмашиш даврида ҳосил бўлган маҳ-сулотларни чиқариш. Ҳаётининг ли­чинкалик даврида ва баъзан вояга етган даврда ёғ таначалар тўйимли запас озиқ моддалар, ёғ томчилари, оқсил гликогенга бойдир. Бу запас-лар жинсий ҳужайралар етилиш ваң-тида, қишлаш ёки ғумбаклик даврида ва турлаш даврида кўп сарф бўлади. Ёғ таначалар иссиқликни кам ўткази-ши туфайли, ҳашаротларни иситади, шунинг учун ёғ таначалар хусусан кузда тўпланади, ңишлаш даврида эса жуда кўп сарф бўлади ва баҳорга бориб камайиб қолади.

Ц ОjtcOti/J&ettL ОВҚАТ ҲАЗМ ҚИЛИШ СИСТЕМАСИ

Ҳашаротларнинг овқат ҳазм қи-/Лиш системасига бошидаги оғиз те-'шиги билан орқа қорин бўғимидаги \ анал тешиги оралиғида жойлашган ичаклар киради. Ичаклар морфоло-гик тузилиши ва ҳосил бўлишига кўра уч бўлимга: олдинги, ўрта ва 9 рқ а ичакларга бўли-нади ^Олдинги ва орқа ичаклар эмб­рион эктодермасидан, ўрта ичак эса энтодермадан ҳосил бўлади. Шунинг учун олдинги ва орқа ичакларнинг ички томони кутикула қавати билан қопланган бўлиб, улар э к т о д е р-м а л и ч а к л а р деб аталади. Ур-та ичакнинг ички томонида эса кути­кула қавати бўлмайди ва у энто­дерм а л ичакдир.
Олдинги ичакка ҳалқум, қизилўнгач, жиғилдон ва мускулли ошқрзон киради. Ҳалқум билан ки-зилўнгач овқат ўтказиш, жиғилдон эса овқат жамлаш функциясини бажа-риб, у қизилўнгачнинг кенгайган қис-ми ҳисобланади. Лекин баъзи ҳаша-ротларда, айниқса, сўрувчиларда пу-факсимон ўсимтага айланиб, қизил-ўнгач билан туташади. Жиғилдон кўпинча овқатни тўплаб кейинчалик мускулли ошқозон ёки ўрта ичакка бўлиб-бўлиб ўтказиб туради.
Мускулли ошқозон, оғиз аппарати кемирувчи ҳашаротларда яхши та-тақкий этган. Сўрувчи ҳашаротларда эса унча яхши тараққий этмаган.
Мускулли ошқозон озиқанинг ҳақи-қий ошқозонга ўтишини тартибга со-либ турувчи клапан вазифасини бажа­ради. Унинг шакли воронкага ўхшаш, бурмали деворлари ва хитинли тиш-ларибор. Бунда озик.механик равишда "яна яхшироқ ишланади, коришади ва эзилади.
Сў лак безлари олдинги ичак билан боғланган, турли ҳашарот-ларда бир жуфтдан уч жуфтгача ҳар хил сўлак безлари бўлиши мумкин.
Сўлак безлари найсимон, шингил-симон ёки халтачасимон тузилган, кўпинча сўлак безларида резервуар^v бўлади, бу жойга секрет (сўлак) тўп-ланади. Сўлак безлари қаторига ов-қат ҳазм қилиш функциялари бўл-маган бошқа безлар, масалан кўпгина ҳашаротлар личинкасининг с е р и к-териялари — устки жағлар ту-бига очилувчи ипак безлари, шунинг­дек қўланса ҳидли сукжлик чиқарув-чи безлар ҳам киради. Бу безлар оғиз ва ҳалқумга очилгани туфайли унга «сўлак» бези деган ном берилган. Юқори жағлар тубидаги оғиз бўшли-ғига очидадиган безлар м а н д и б у-л я р, остки лабга очиладиган безлар эса л а б и а л ь безлар деб аталади.
Ҳақиқий сўлак безлари оеиканинг крахмалли моддасини узлаштириші мумкин бўлган қандли моддага— глюкозага айлантирувчи фер­мент — амилаза ишлаб чиқара­ди; |ҳазм бўлмаган крахмални орга­низм ўэлаштира олмайди.
Ў р т а ичак ҳеч қандай бў-лимларга бўлинмаган ва ички юзаси безли эпителий тўқимаси билан қоп-ланган. Ўрта ичак баъзан ҳақиқий сшқозон деб айтилади. Ҳашаротнинг озикланишига қараб, ўрта ичакнинг шакли турлича. Кўпинча цилиндр шаклидаги қисқа найчадан иборат. Баъзан бу найчада, хусусан унинг бошланғич қисмида, калта кўр ўсим-талар ёки дивертикули бў-лади. Булар, масалан, сувараклар ва чигирткасимонларда ҳакиқий ошқо-зоннинг ҳажмини катталаштиради. Ичак эпителийси асосан икки тип: цилиндрик ва регенератив қайта тик-лайдиган ҳужайралардан ташкил топ­тан. Биринчи ҳужайралар озиқ ҳазм килувчи ферментлар ишлаб чиқариб, оБқатларни сўради ва доимо емирилиб туради. Регенератив иккинчи группа ҳужайралар зса кўпайиб, уларни ўр-нини қоплайди.