Toshk ent k im yo-texnolo giya instituti

12

0 ‘Z B E K IST 0N   RESPUBLIKASI 

OLIY  VA  0 ‘RTA  MAXSUS T A ’LIM  VAZIRLIGI

TOSHK ENT K IM YO-TEXNOLO GIYA  INSTITUTI

BIOTEXNOLOGIK JARAYON JIHOZLARIVA LOYIHALASH 

ASOSLARI

FAN DASTURI

Bilim  sohasi: 

300  0 0 0 — 

Ishlab  chiqarish- texnik soha

T a’lim  sohasi: 

320  000 -  

Ishlab chiqarish texnologiyalari

T a’lim yo‘nalishi: 

5320500 -  

B iotexnologiya (oziq-ovqat, ozuqa,

kim yo va qishloq  xo‘jaligi)

T o s h k e n t-2 0 1 ^

Fan  dasturi  Oliy  va  o ‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi  yo‘nalishlari  bo‘yicha  0 ‘quv- 

uslubiy  birlashmalar  faoliyatini  M uvofiqlashtiruvchi  Kengashning  201 

yil

Q

% "dagi  4

f

  -sonli majlis bayonnomasi bilan m a’qullangan.

0 ‘zbekistop 

respublikasi 

Oliy 

va 

o ‘rta 

maxsus 

ta’lim 

vazirligining

201 

%

  yil

"nLt)

  " 

O f )

________dagi'V

^

/ -

 sonli  buyrug‘i  bilan  m a’qullangan 

fan

dasturini  tayanch ta ’lim muassasasi tomonidan tasdiqlashga rozilik berilgan.

Fan dasturi  Toshkent kimyo texnologiya institutida ishlab chiqildi.

Tuzuvchi:

Maksumova D.Q.  - TKTl,  "Biotexnologiya" kafedrasi dotsenti, t.f.n

Taqrizchilar:

Sultanova SH.A. 

- TDTU , "  Qishloq xo‘jalik texnikasi"  kafedrasi dotsenti

Ro‘zieva D.M. 

0 ‘z.RFA  “M ikrobiologiya instituti”

“Fiziologik faol m oddalam ing biokimyosi  va 

laboratoriyasi”  katta  ilmiy  xodimi,  b.f.n.,

Fan  dasturi  Toshkent  kimyo-t^xnologiya  instituti  Kengashida  ko ‘rib  chiqilgan  va 

tavsiya qilingan (201 $ __ yil 

"JL*)

  " 

Q &

 

dagi 

6

 

-sonli  bayonnoma).

V

1   ......................... 

1 

I t s l m  

ft^it  HHHiteMittl iltiHfUM 

llomlll.

I 

I  i t l l l l i l l M I   I

i h

  “ l l l M l  

‘I I M  

t !>•:  I  11

> imii|il«^kiiv  N  !> 

1 •niMdi  Nnt, .1 

\ H

  I. 

ir n tm m

  »>  iifiiliimhi 

IMmIO 

I 

i  t ‘ i | l l n v i   l i l  

t l l l H  

1  1  1  l n   i

I 

'lillllllnV  I  I  liiti ••  l t  l*-«ti  I  |,i, 

imih

,  , 

i,  Mi  it  i  lilH 

i  i 

'i 

i  i-'

II

iiin

I

i

I  I 

I  I 

i

|II

im

 i  lil 

IH i  |i  Ml|  I

t Itl  atlllMl tl*  ftlMltt lltMl

'I.  M l r / l y n y r v   S I I M   iJhmmh  ii*Im

.  i(  i i u m i   i i i H i i l M l l i i l i i l  

Ih  iitinlit.li  »inl 

llll'IU|i|lyoll  VM  >

1

H1

1

1  IIIIIIVIMI11r,1

11

1

111

.  y i t l i n l   m   li  | 

I I  

|..  I I   I.  ,, 

| | | M   ,

1

)

5.  M ir/iytiycv  S I I M  I  iMii  >n  lm 

.,  .1......t-i.ni  . .   i 

11

  t  „  i,  ....... .  I. u ,, .< || k. In

b a r p o   c t i u n i /   M.  I.  I 

'<  r   d . .   U   m m  

< n | *.  v II

6 .  

N u r m u x u i n c d o v X   S  I  lMiyi.vl\  l<  *Mnln(ii»,

i

  ,i  .,,  i,  }

h i

n t .<

m

  m   i|tttllninltii 

m

 

i

|

m

\ 

q o M l a n m a .   T.:  I  K  I  I.  .MHII 

,'Hfi  lt

7.  Yusupbckov  N.l<  NumiiiMiiiirilm  ••  '  Kl n n .............i.,  ..  ,,.,t  .. ......il.„

i

,,

i

,,

m

  .,  ,,  ,,

j a r a y o n   v a   q u r i l m a l a r i n i   hl sohliwl i  v«  lovllitilinli  i  • 

, , , , 1 1

..........  

i 

, ,   ..............

2 0 0 0 .   -  4 6 5   b.

I

ii

U

tih

M Miiy(litt I

8. www. ziyonet.uz

9.  www.molbiol.ru

10. www. molbiol. Com

11. www.biotex.com

10

■

____________________________

in  HnnMtJi 

n'iitl

^ r n m

m

m

*   m a H w n   *»  »•«  ^1********  *«**' 

*m«»-***«v  v«  «iv.h,iv

|M>t(«l.  • 

•-  • 

, 

• 

I 

, 

•' 

II  ti M i i f .i l  

.»,,

•»it) Hltpl  H ia B lb   j p f i   »*»♦♦«  *i«  I  tf  "  •  >•■•  >  ■<  Mm» 

uttt(.|!,tntmi. 

ohiiki

♦ w H | * < « i M r t   M IM A t 1  M l l d B l t l l  1 11'II  | I  

I d h i   tn  I  h , „   *.| 

h i h

. | , « . |   .1.1.  i .   |M li(^ l,iiill.li  1.11 

>(,.(  il  t t '  

•♦>  (  • • • ' H t   i  .1 (1  

.  .  t 

(, 

, , , 4 , 1 ,  

I . , , ( I   ,|K \I,(   1.1,1,(1,  ,  l,l,|i„ n ili|..iin

I  , 

, , . ( „ ,  

, . | , M . , I   | 

‘ .:. 

IIIM' 

. |,|l,  li l i l n ,   1(1  (»,1,1,1  (1  |>nl>likii

..I,  i.  ■

 

|..i> 

( I , 

. , ,   ,  . 

1 4

ii  . , „ . . , , (  

,  ,1 ,  1..... . 

M n   l . ( i inli(|,  ,  ,i  .li|>,in  V n l ( i i | l n i i   v i i

l.ii,(|,  n 

. 

.1

 

M 

„,|. 

, 

.,■«) 

tii

, , ,  

.  ,  (.•  •  h  I , « ,  ..(! 

lm|(tVitil«il,  nlimliin  olmgiin

I............ ... 

h

-. 

,.  ,  ,•-,.•>.  !, 

i  , 

....... . 

|.. tt  , 

l(,||,iVi„  iniiHiindislikliii nn

„(,,«!#«  il<4ibM|  |iili(M  iitM|#»ii,  I-  Mtk  |*l,.  l ,,,..  l.,  nil(,l„ .li  li„,|lil„  l„l„l„il„i|j,ii  nni(|  biliill 

k*t , Islttirtt, li 

.*>, '  lt«  ,1  , . ,  .1  *  .i.,,,H i>t!litl!*lt(ti 1**^!I^ltllll

II  t i , , H ,   i t i i l , i l „ | .   , n , i . | > , l l   < ii  , 

i k

II

iin

I

| | | i , | i   i i l , ! l ' . ( * l t  

j.<,  , ,  ... 

) i l , M . i r t , |  

-. 

!,,,  i li n l i i 

,|i 

........

Iml"  liinini  o‘qitishdan  maqsad

|,i,,i,  , „   i  ,  ii  |

, , ! . „, „  ......,i,  ,  .,  I,i,i  l„i,(  , | , ,   ll„,nl,(,li|-.„n  n u i x s u s   j i h o z l a r   t u z i l i s h i ,

k,,((~i(„i  ~i,  ., |. „ i 

,  Itl-t  t.  |„ i, H ij .l , (, i 

iu itli,d liil 

miiii

  n s h y o g i t ,   l e x n o l o g i k   j a r a y o n

,,|,t 

, 

h

! „ ( |  

|,, ,t,

m

„ . < I , < ,

i

,

j

,< 

| i t i „ , . . , ,  

, „ , , „ «

, » l ,

i,ll|cif.ii  i n i l i  

o m i l l a m i n g   t a ’s ir i  t o ‘g ‘r i s i d a

Ikltlitli  ■

  l n , | . „ i . - l i   I

i

|..

m

| , | , „

i i

,

i

 

I , „

i

  ,,  l , „ i   I,  ........ . 

q i l i s l i   ,  m a h s u l o t   i s h l a b   c h i q a r i s h

„  ,ni 

i 

> „  ,»„!>„„„!,„  ,  „ 

11

1

1

,

,# l„iI  ii,„|i,l,,|'i  1,11imliiriii  b c r i s h d a n   i b o r a t d i r .  

i  KiiniiiM  , „ ( i l „ . , i   i,il,i!„il,iiiii  l,,,.'i,|M  / iiiihiikIii  ( u tg ii n   o ‘ rni  v a   f a n   y u t u q l a r i   b i l a n  

litliilttilmiil  i „ , | l n , ! , i n   („k i  liH.1  i.  >„  „ ! , „ ,l„  n i i t la k ii v i y   k o ‘ n i k m a l a r n i   s h a k l l a n t i r i s h d a n

....... .  ........ . 

I. , ,  llddii tii  ,i 

xc

I

ik

 i  ,|i’,nildii  loyiluilashdagi  umumiy hoiatlar, biotexnoiogik

| m „ , , , u l „ i ,l „ | .i   i, 

i,.l  |i l„, -  l.„ 

k

I

iii

tilKf  l u / i l i s h i ,   i s h l a s h   p r i n s i p i a r i ,   u s k u n a l a r g a   q o ‘y i l g a n

iiiliililm 

, „  

n li i i n l  

...... .. 

l n i n y o n l m  

u c h u n   t a n l a s h   u s u l l a r i   y o r d a m i d a   b i o l o g i k

„|,,  u l l „ i, l, in   n ii ili N dl ,>

1

1iii  uIInIi.  tilitrni  ajrat ish  v a   t o z a l a s h   u c h u n   s a n o a t   k o r x o n a l a r i d a  

l(i%

III. ASOSIY QISIM (m a’ruza mashg’uIotlari)

1-modul.  Kirish.  "Biotexnologik jarayon jihozlari va loyihalash asoslari"  fani

asoslari

Biotexnologik  jarayon  jihozlari  va  loyihalash  asoslari 

fan  sifatida  shakllanishigacha 

boMgan 

davrda 

oziq-ovqat 

mahsuloti 

ishlab 

chiqarish 

sanoatida 

xam da 

mikroorganizmlarni 

o ‘stirish 

usullari 

va 

biotexnologik  jarayonning 

borishida 

ishlatiladigan  uskunalardan foydalanish.  Bu  uskunalaming jaxon andozasiga mos  keladigan 

va  xozirgi  kun  talabiga  javob  bera  oladigan  xillari  xaqida  xamda  bu  soxada  chet  el 

olimlarining xizmati va 0 ‘zbekistonda etishib chiqqan qator olimlar haqida.

2-modul.  Jarayonlarning asosiy turlari va ularning qonuniyatlari.

Texnologiya  rivojlanishining  hozirgi  davrdagi  bosqichida  biotexnologiyaning  roli. 

Biotexnologik  jarayon  jihozlari  va  loyihalash  asoslari  fanining  maqsad  va  vazifalari. 

Mikrobiologik  ishlab  chiqarish  jarayonlarining  asosiy  turlari.  Biotexnologiyaning 

rivojlanish  istiqbollari.Biotexnologik jarayonlar jihozlarining  namunaviy  spetsifikatsiyasi. 

Fermentyorlar, 

qattiq  va  sochiluvchan 

ozuqa  muhitlarida  o ‘stirish 

uskunalari 

Fotobioreaktorlar,  kom poslash  uskunasi,  biotexnologik jarayon jihozlarining  namunaviy 

spetsifikatsiyasi

3-modul.  Biotexnologik ishlab chiqarishning texnologik va loyixalash asoslari

Texnologik  ishlab  chiqarishning  asosiy  vazifalari,  yo‘nalishlari  va,  uslublari. 

Loyihalash  bosqichlari.  Texno-iqtisodiy  asoslash  (TIA)  ni  tuzish.  Loyihalash  xujjatlari: 

tarkib,  ishlab  chiqish  tartibi,  kelishish,  tasdiqlash.  Texnologik  jarayonlami  mashtablash 

prinsiplari.  Ishlab chiqarish jarayonlarini  loyihalash va modellashtirish.

4-modul.  Biotf xnologik ishlab chiqarishdagi apparatlar,  ulp>rning material va

detallari

Apparatlarning  sinflaniehi  va  ularga  quyiladigan  talablar,  reaksion  apparatlaming 

konstruksiyalarini  aniqlash  omillari,regeniratsiyalanayotgan  moddalaming agregat  holatlari,

4

hisoblash

Sianobakteriyalar 

asosida 

yiliga 

5 

tonna 

quruq 

biopreparat 

tayyorlash 

jarayonida fotobioreaktorlar va apparatlam i hisoblash.

• 

Ekstraktni haydash  apparati  hisobi

• 

Pektin ishlab chiqarish texnologiyasida quritish  uskunasini  hisoblash 

Choy zam burig‘idan biomassa olishda quritgich  hisobi 

M kroorganizm lam i o ‘stirish  fermentyori hisobi

Kraxm aldan 30 tonna m altoza-glyukoza siropi olishda bioreaktor hisobi 

VII.  Mustaqil ta ’lim  va  mustaqil  ishlar

M ustaqil ta ’lim uchun  quyidagi mavzular tavsiya etiladi:

• 

Mikroorganizmlami, o‘simlik va xayvon xujayralami  o ‘stirish jihozlari

• 

Bioreaktorlaming cinflanishi

• 

Fermentatsiyalashga  mljallangan  «qaynovchi  qatlam»  hosil  qiluvchi apparatlar

• 

Sterilizatsiyalash usullari

• 

Ultrafiltratsiya bilan ta’minlangan  bioreaktorlar

• 

Davriy va uzluksiz tizimda ishlovchi bioreaktorlar

• 

Sublimatsion quritgichlar

• 

Biotexiiologik jarayonlami amalga oshirish jihozlari

• 

Mikroorganizmlami sirt yuzasida o ‘stirish jihozlari

• 

Ferment preparatlari  ishlab chiqarish uskunalari

• 

Mikroorganizmlami o ‘stirishda o ‘simlik chiqindilaridan foydalanish

• 

Mikroorgnizmlardan biotexnologik jarayonlarda foydalanish

• 

Kultural suyuklikdan maxsulotlami ajratish

• 

Chiqindilami qayta ishlash uskunalari

Mustaqil o‘zlashtirilgan mavzular bo‘yicha talabalar tomonidan referatlar tayyorlash va 

un taqdimot qilish tavsiya etiladi.

9

V. Laboratoriya m ash g‘ulotlari b o‘yicha  k o‘rsatm a va tavsiyalar

Talaba 

m a’ruza 

m ashg‘ulotlarida 

olgan 

nazariy 

bilimlarini, 

amaliy 

mashg‘ulotlarida  mustaxkamlaydi.  0 ‘qituvchining  mavzuga  oid  savollariga javob  bergan 

talaba  m a’ruza  m ashg‘ulotini  qayta  o ‘zlashtirgan  hisoblanadi  valaboratoriya  ishini 

bajarishga  qo‘yiladi.  Talaba  amaliy  ishini  laborant  nazoratida  bajaradi  va  hisobotni 

rasmiylashtirib, fan o ‘qituvchisiga topshiradi.

•  Biotexnologiya laboratoriyasida ishlash qonun qoidalari

•   Markazdan qochma nasosning konstruksiyasi va ishlash prinsipi

•  Porshenli kompressorlar detallarini o ‘rganish

•   Markazdan qochma ventilyatoming asosiy ko‘rsatkichlarini aniqlash

•   Vibratsion barabanli tegirmonning quw atini hisoblash

•   IQ  (infra qizil)  isitgich

•   Davriy ishlaydigan  SVCH  pechlarining ishlash prinsipi

•   G az-suyuqlik bioreaktorida fazalararo yuzani  aniqlash

•  Qattiq jism larning issiqlik o ‘tkazuvchanlik koeffitsientini aniqlash

V I .   aH  6 y H H n a   K y p c  

h i i i h

  ( j i o i i H x a c H )

Kurs  loyihasi  uchun  quyidagi mavzular tavsiya etiladi:

• 

Qattiq ozuqa m uhitini  aralashtirish uchun uskuna hisobi

• 

M avsum da  50  tonna  bioregulyator  ishlab  chiqarish  jarayonida  bioreaktor  va 

apparatlam i hisoblash

• 

Yiliga  10  tonna  biopreparat  ishlab  chiqarish jarayonida  bioreaktor  va  apparatlami 

hisoblash

• 

M avsum da  10  tonna  pektin  ishlab  chiqarish jarayonida  bioreaktor  va  apparatlami 

hisoblash

• 

Sutkasiga  2  tonna  bakterial  preparatlam i  quritish  jarayonida  quritish  apparatini 

hisoblash

• 

1  siklda 500  litr o ‘simlik hujayrasini o ‘stirish  bioreaktor va q o ‘shim cha apparatlami

8

reaksion  massaning  konsistensiyasi,  reaksiya  temperaturasi,  reaksiyaning  issiqlik  effekti, 

bosim.

5-modul.  Oziqa  muhitlarini sterillash.  Avtoklavning ishlash prinsipi

Oziqa  muhitlari.  Suyuq  oziqa  muhitlarini  sterillash.  Sochiluvchan  oziqa  muhitlari. 

Havoni tozalash va sterillash.

6-modul.  Sentrifuga va separatorlar

Sentrifugalar.  U lam ing  sinflanishi.  Sentrifuga  turlari.  Tuzilishi  va  ishlash  prinsipi 

Suyuqlik separatorlari.  Suyuqlik separatorlarning tuzilishi  va ishlash  prinsipi.

7-moduL  BugMatish apparatlari

Bug‘latish  jarayoni, 

asosiy  tushunchalar. 

Suyuqlikning  tabiiy  va  majburiy 

sirkulyasiyasiga asoslangan apparatlar.  Markazdan  qochma kuch ta’siridagi  bug‘latgichlar. 

Bir va ko‘p bosqichli  bug‘latish apparatlari.

8-modul.  Quritish  uskunalari

Quritgichlar  haqida  umumiy  tushunchalar.  Quritish  jarayonining  moddiy  vaissiqlik 

balanslari. Quritish apparatlaming sinflanishi hamda ishlash prinsipi.

9-modul.  Ekstraktorlar va  ularning ishlash prinsipi

Ekstraktorlaming  tuzilishi.  Adsorberlar.  Umumiy  m a’lumotlar.  Adsorberlarning 

tuzilishi  va  ishlash  prinsipi.  Mikrobli  sintez  mahsulotlarini  konsentrlash  va  tozalash 

uchun m o‘ljallangan membranali apparatlar.

5

10-m odul.  Flotatsion  uskunalar

Asosiy tushunchalar.  Suspenziyalarning flotatsion konsentrlanish mexanizmi.

11-modul.  CHang tutuvchi apparatlar

CHangning  dispersion  tarkibi  va chang  tutish  uskunasining  samaradorligi.  Siklonlar. 

Venturi skrubberlari chang tutuvchi  uskunalari.

12-modul.  Xomashyoni jarayonga tayyorlash hamda  uni  uzatish  uskunalari

Maydalagich 

mashinalar. 

Saralash 

mashinalari. 

Ko‘taruvchi-transport 

asbob- 

uskunalari.

13-modul.  Gidrolizatorlar va  inventorlar

Gidroliz 

apparatlar 

va 

invertorlar. 

Kislotalami 

neytrallash, 

oziqa 

muhitlarining komponentlarini eritish va aralashtirish uchun qurilmalar.

14-modul.  Tindirgichlar, filtrlar va gidrotsiklonlar

Tindirgichlar,  turlari  ishlash  prinsiplari.  Filtrlar  ishlash  prinsiplari  va ulaming  turlari. 

Gidrotsiklonlar ulaming turlari  ishlash prinsiplari.

15-modul.  Asosiy fermentatsion  uskunalar va ulam i tanlash

Gaz fazali energiya uzatish fermentyorlari, suyuq  fazali energiya uzatish fermentyorlari. 

Kombinirlangan energiya uzatish fermentyorlari

6

16-modul.  Xom  ashyo va tayyor mahsulotni saqlash  uchun  uskunalar va  ularni

saqlash  rejimlari

Saqlash uskunalari, ulaming turlari, saqlash  rejimlari  va ishlash prinsiplari.

17-modul.  Biotexnologik ishlab chiqarishni ekologik jihatdan yaxshilash

Ishlab  chiqarish  chiqindilarining 

asosiy  manbalari 

va  ular  haqida  umumiy 

ma’lumotlar. Ulaming atrof muhitga ta’siri va utilizatsiya qilish usullari

IV. Amaliy  mashg‘ulotlar bo‘yieha ko‘rsatma va tavsiyalar

Amaliy mashg‘ulotlar uchun uyidagi  mavzular tavsiya etiladi:

• 

Ishlab chiqarish korxonalarining quvvatini hisoblash.

• 

Davriy va uzviy ishlovchi  uskunalami hisoblash.

•  Texnologik hisoblashlar uchun asosiy ma’lumotlar.

• 

Sentrifugalaming asosiy hisobi.

• 

Quritish jarayonini  o ‘rganish.

• 

Ozuqa muhitlarini  konsentrlash uchun  bugMatish uskunasi hisobi

•  Ferm entyorlam i  hisoblash

•  Issiqlik almashuvchi uskunalami issiqlik balansini hisoblash.

• 

Suspenziyani sovitish uchun issiqlik almashinish uskunasi hisobi

• 

Konsentrlangan biomassani yig‘ish uskunasi hisobi

• 

Suyuq ozuqa achitqisi tayyorlash  sexining texnologik jihozlari  hisobi

• 

Asosiy va yordamchi  uskunalaming apparaturaviy hisobi

• 

Uskunani sterillash rejimi  hisobi

• 

Mexanik hisob va gidravlik hisob

• 

Asosiy va yordamchi  binolardagi  uskunalami komponovkalash

7