Тошдту «Иқтисодиёт назарияси»

2. Даромадлар тенгсизлиги ва унинг сабаблари. Лоренц эрги чизиғи.

Бозор иқтисодиётида даромадларнинг тенгсизлиги ва уларнинг фарқланиши хосдир. Даромадлардаги тенгсизлик кишилар ишлаб топган пул миқдорида катта фарқлар бўлишини билдиради. Тенгсизликни асосан пайдо этадиган омиллар қуйидагилар:

- кишиларнинг иш кобилиятлари, яъни куч-қуввати, ақл идроки, салоҳияти, заковатини бир хил эмаслиги;
- билим олиш, касб эгаллаш, малакани ошириш имкониятлари бўлган ва иш топиладиган жойда даромад кўп бўлса, бундай шароитлар йўқ жойда даромад оз бўлади;
- тенгсизликни оила таркиби ҳар хил бўлишини ҳам юзага келтиради. Агар оила таркибида пул топарлар кўп бўлса, унинг жами даромади кўп бўлади. Аксинча бўлса, даромад оз бўлади;
- даромадлардаги фарқларни бозор холатлари ўзгаришлари ҳам юзага келтиради. Бу айниқса тадбиркор даромадига таъсир этади. Бозорда кутилмаганда, нарх ошиб кетса, тадбиркор катта даромад топади ва аксинча бўлса, кутилган даромад ҳам олинмайди.
Тенгсизлик юзаки қараганда, адолатсизликни билдиради, аммо адолатли ва адолатсиз тенгсизлик мавжудлигини ёддан чиқармаслик керак. Юқори малакали, демак юқори унумли меҳнат учун паст иш ҳақи олишдаги тенгсизлик адолатсиз тенгсизликдир.
Шунингдек, тадбиркорликда ҳам шахсий хусусиятлар ва таваккалчилик даражаларига нисбатан юқори ёки паст фойда олишдаги тенгсизлик ҳам адолатсиздир. Ёки дивиденд, рента каби даромадлар ҳам адолатлидир. Адолатсиз даромадлар ва тенгсизликни ҳам инкор қилиб бўлмайди. Биржадаги курс ўзгариши ҳисобига бирданига катта фойда олишда адолатсизлик бор. Бу фақат омаднинг ўзи. Чунки бу чайқовчилик мазмунидаги даромаддир. Йирик пулдорларни банкка пул қўйиб, катта даромад олиши ҳам адолатли эмас. Чунки бунда ҳеч қандай меҳнат, уриниш, ўйлаб кўриш ҳам содир бўлмайди.
Даромадлардаги тенгсизлик табиий ҳол бўлиб, даромади озларни яхши ишлаб пул топишга ундайди. Даромадлардаги тўғри фарқлар аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромад суммасига қараб аниқланади. Бунинг учун оила кўрган ялпи даромадни унинг аъзолари сонига бўлинади. Мамлакат аҳолисининг даромадларидаги тафовутлар даражаси таҳлил этилганда, 10% бой аҳолининг даромади билан 10% камбағал оилалар даромади билан таққосланади. Даромадларни нотекис тақсимланиши Лоренц эгри чизиғида (чизма)да тасвирланади.
100 Е