Tosh davri miloddan avvalgi million ming

Ibtidoiylik davrida arxeologik va tarixiy davrlashtirish sxemalariga bo'lish odatiy holdir. Arxeologik sxema asboblar yasash materiali va texnikasidagi farqlarga asoslanadi. Ya'ni, insoniyat asboblar darajasi va ularni tayyorlash uchun materialga qarab bir sifat holatidan ikkinchisiga, yuqoriroq holatga o'tdi. Ushbu sxemaga muvofiq, insoniyat jamiyati tarixi uch bosqich yoki asrlarga bo'linadi:
1. Tosh davri - miloddan avvalgi 3 million - 3 ming
2. Bronza davri - miloddan avvalgi 3 ming - erta Miloddan avvalgi I ming yillik
3. Temir davri - miloddan avvalgi 1-ming yillik boshlari.
Insoniyat tarixidagi eng qadimiy, eng uzoq va eng qiyin davr tosh davridir. Tosh asboblari va boshqa belgilar yasash texnikasiga ko'ra, bu davrning o'zi uch bosqichga bo'linadi:
1. Paleolit ​​(eski tosh davri). Miloddan avvalgi 2,5-3 million yillardan boshlangan. oldin va miloddan avvalgi 12 - 10 ming yil tugagan.
2. Mezolit (oʻrta tosh davri). Miloddan avvalgi X ming yillikni qamrab oladi. va miloddan avvalgi 6 ming yilgacha davom etgan.
3. Neolit ​​(yangi tosh davri). Bu davr miloddan avvalgi V - VI ming yilliklarni qamrab oladi.
Toshdan metallga o'ziga xos o'tish davri ham mavjud - eneolit, inson tosh davridan mis-bronza davriga o'tadi.
Endi tosh davrining har bir bosqichiga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. Yuqorida aytib o'tilganidek, paleolit ​​davri o'z davomiyligi bo'yicha eng uzun bo'lib, insoniyat tarixining keyingi barcha davrlaridan yuzlab marta ko'pdir. O'z navbatida, qadimgi tosh davri uchta arxeologik davrga bo'linadi: pastki (yoki erta), o'rta va yuqori (yoki kech) paleolit.
Ilk va oʻrta paleolit ​​ibtidoiy inson podasi yoki ajdodlar jamoasi davriga toʻgʻri keladi. Ibtidoiy qabila jamoasi soʻnggi paleolit ​​davrida vujudga kelgan. Shuni ta'kidlash kerakki, eng qadimgi odamlar Shimoliy Kavkazga erta paleolit ​​davrida kirib kelgan. Ehtimol, turar-joy janubdan boshlangan va taxminan 500-200 ming yil oldin sodir bo'lgan katta muzliklararo isishning so'nggi davriga to'g'ri kelgan. Shimoliy Kavkazning turli mintaqalarida, xususan, Psekups, Kuban va boshqalar daryolari havzalarida topilgan tosh qurollari shu davrga tegishli.
Ammo shuni ta'kidlash kerakki, Shimoliy Kavkaz hududini odamlar tomonidan joylashtirish notekis davom etdi. Hamma narsa rivojlangan hududlarning tabiiy va iqlim sharoitlariga bog'liq edi. O'simlik va hayvonot dunyosi issiqroq va boyroq bo'lgan joyda, bu hudud ilgari inson tomonidan ishlab chiqilgan.
Shimoliy Kavkazda sodir bo'lgan qazib olish jarayoni o'rta paleolitning oxirigacha davom etdi va odamlar tomonidan ko'proq ommaviy joylashishi muzliklararo isish davrida sodir bo'ldi. Oxirgi bunday isish 150-80 ming yil oldin, erta paleolit ​​davrida sodir bo'lgan. Kuban viloyatining 60 dan ortiq hududlarida, ya'ni. Psekups, Kurdjips, Xodz, Belaya va boshqalar daryolari havzalarida bu davrda odamlarning joylashuvi izlari topilgan. Birgina Abadzex o‘lkasidan 2500 dan ortiq tosh qurollar topilgan. O'rta paleolit ​​davrida (miloddan avvalgi 80-35 ming yillar) qadimgi odamning ko'plab joylari topilgan. Bu davrga kelib, aholi punktlari hududi allaqachon sharqqa ko'chib o'tgan va zamonaviy Kabardino-Balkariya, Shimoliy Osetiya, Checheniston, Ingushetiya va Karachay-Cherkesiya hududlarini qamrab olgan.
O'rta paleolit ​​davrida inson nafaqat mehnat qurollarini sezilarli darajada yaxshilaydi, balki uning tafakkurida va jismoniy rivojlanishida katta o'zgarishlar yuz beradi. Bu bosqichda diniy g'oyalar va san'atning boshlanishi paydo bo'ladi. Shimoliy Kavkazdagi o'rta paleolitning eng yorqin yodgorliklaridan biri - Ilskaya uchastkasi, 40 km. Krasnodardan. Ushbu yodgorlik taxminan 10 ming m2 maydonni egallaydi; Bu yerdan mamont, bizon, ot va boshqalar kabi ko'plab va eng xilma-xil hayvonlarning suyaklari topilgan. Bu joydan topilgan materiallardan maʼlum boʻlishicha, oʻsha davrda odamlar allaqachon dumaloq kulba kabi turar joy qurishgan, terimchilik va ovchilik bilan shugʻullanganlar. Ushbu davr faoliyatining izlari bizning mintaqamizda, xususan, Baksanskiy tumanidagi zamonaviy Zayukovo qishlog'i hududida topilgan.
Kechki (yuqori) paleolit ​​davri (miloddan avvalgi 35—12 — 10 ming yillar) — zamonaviy odam tipining shakllanish jarayonining tugallanish davri. Ushbu bosqichda nafaqat mehnat qurollari sezilarli darajada takomillashtiriladi, balki odamlarning ijtimoiy tashkilotida ham katta o'zgarishlar yuz beradi, ya'ni. ibtidoiy inson podasi (oldingi jamoa)ning qabilaviy ijtimoiy tashkilotga aylanishi jarayoni mavjud. U yerda qabilaviy tuzum va uning asosiy yacheykasi – urug‘, qabila jamoasi mavjud.
Yuqori paleolit ​​izlari nafaqat Shimoliy Kavkazning mintaqalarida - Kuban (Psyj) daryosi havzasida va uning irmoqlarida - har doim eng zich joylashgan hudud bo'lgan, balki KBRning hozirgi hududida ham topilgan. .
Bu davr moddiy madaniyatining eng yorqin yodgorligi Baksan daryosining chap qirg'og'ida qishloqlar yaqinida joylashgan Sosruko Grotto deb ataladi. Lashkuta. Bu Grotto 6 qatlamdan iborat, ammo uning asosiy materiallari tosh davrining keyingi davri - mezolitga tegishli. Mezolitning boshlanishi iqlimning isishi (miloddan avvalgi 10 - 6 ming yillar) bilan bog'liq edi. Bu davr Shimoliy Kavkazda aholi sonining ko'payishi bilan flora va faunaning jadal rivojlanishini o'z ichiga oladi. Ushbu bosqichda odamlarni jamoaviy ov qilish ob'ekti bo'lib xizmat qilgan yirik hayvonlar yo'qoladi, it qo'lga olinadi. O'q va kamonning ixtiro qilinishi munosabati bilan ov yanada individual xususiyatga ega bo'ladi.
Sosruko grottosi g'or joyi bo'lgan va ko'p marta odamlar yashagan. Sosruko grottosi aholisining xoʻjaligida ovchilik muhim rol oʻynagan, buni bu joydan topilgan yovvoyi hayvonlarning koʻp sonli suyaklari (qoʻngʻiz, choʻchqa, qizil bugʻu, quyon, boʻrsiq va boshqalar) tasdiqlaydi.
Tosh davrining yakuniy bosqichi neolit ​​(yangi tosh davri) boʻlib, u nafaqat mehnat qurollarini yasash texnikasida, balki insonning oʻzini ijtimoiy tashkil etishda ham katta oʻzgarishlar kiritdi. Fanda bu davr neolit ​​inqilobi deb ham ataladi, chunki bu davrda nafaqat moddiy ishlab chiqarishda, balki qadimgi ajdodlarimizning ijtimoiy hayotida ham chinakam inqilob sodir boʻlgan. U faqat miloddan avvalgi 5-6-ming yillikning birinchi yarmini qamrab olgan boʻlsa-da, aynan shu davrda ulugʻvor voqealar sodir boʻlgan.
Bu bosqichda inson tosh qurollar yasash texnikasini yanada takomillashtiradi, kulolchilik buyumlarini ixtiro qiladi, uning hayoti yigirish va to‘qishni o‘z ichiga oladi, bu esa odamlarning tabiatdagi mavqeini tasdiqlashga sezilarli hissa qo‘shgan. Biroq, bu davrning eng muhim voqealaridan biri terimchilik va ovchilikdan dehqonchilik va chorvachilikka o'tishdir. Bu inson aqlining haqiqiy "portlashi": u har xil turdagi o'simliklar va hayvonlarni "o'stirishni" boshlaydi. Shu paytdan boshlab inson tabiatning nazoratidan sezilarli darajada chiqib ketadi; u o'simliklarni etishtirish va hayvonlarni xonakilashtirish muhimligini tushunadi. Moddiy ishlab chiqarishdagi bu inqilob odamlarning butun ijtimoiy tashkilotida keyingi o'zgarishlar - matriarxatdan patriarxatga o'tish, sinflar va davlatning shakllanishi uchun ob'ektiv sharoitlarni yaratdi.
Shimoliy Kavkazda, shu jumladan, KBRning hozirgi hududida, neolit ​​davriga oid aholi manzilgohlarining izlari topilgan. Masalan, bunday moddiy madaniyat yodgorligi Kenje daryosi yaqinida va boshqa joylardan topilgan.
Bizning mintaqamizda neolit ​​inqilobi, ya'ni. terimchilik va ovchilikdan dehqonchilik va chorvachilikka o'tish miloddan avvalgi IV ming yillikning ikkinchi yarmida sodir bo'lgan, ya'ni. eneolit ​​davrida. Viloyatimizdagi bu davr odamlarining turmush tarzini Agubek qishlog‘i yaxshi ko‘rsatib beradi. Ushbu joy arxeologlar tomonidan 1923 yilda tog'larning shimoli-g'arbiy chekkasida topilgan. Nalchik. Ushbu saytdan topilgan materiallardan ma'lum bo'lishicha, "Agubekovitlar" har ikki tomoni loy bilan qoplangan tayoqlardan qurilgan turluch uylarida yashagan. Ushbu saytning aholisi zaif olovli sopol idishlardan foydalangan. Agubek aholi punktiga vaqt jihatidan eng yaqin joy 1920-yillarda topilgan Nalchik qabristonidir. Nalchik shahar kasalxonasining hozirgi hududida o'tgan asrning. Arxeologik ma'lumotlarga ko'ra, "Agubekovitlar" ham, ularning aholisi ham keyingi hayotga ishonishgan. Topilgan materiallardan ma'lum bo'lishicha, ular G'arbiy Osiyo va O'rta er dengizining uzoq mintaqalaridan kelgan odamlar bilan aloqada bo'lgan.
Insonning madaniy tarixi odatda ikkita katta davrga bo'linadi: ibtidoiy jamiyat madaniyati va sivilizatsiya davri madaniyati. Ibtidoiy jamiyat davri insoniyat tarixining katta qismini qamrab oladi. Eng qadimgi tsivilizatsiyalar atigi 5 ming yil oldin paydo bo'lgan. Ibtidoiy davr asosan to'g'ri keladi tosh davri- asosiy mehnat qurollari toshdan yasalgan davr . Shuning uchun ibtidoiy jamiyat madaniyati tarixi tosh qurollar yasash texnikasidagi o'zgarishlarni tahlil qilish asosida eng oson davrlarga bo'linadi. Tosh davri quyidagilarga bo'linadi:
Paleolit ​​(qadimgi tosh) - miloddan avvalgi 2 million yildan 10 ming yilgacha. e.
Mezolit (o'rta tosh) - miloddan avvalgi 10 ming yildan 6 ming yilgacha. e.
Neolit ​​(yangi tosh) - miloddan avvalgi 6 ming yildan 2 ming yilgacha. e.
Miloddan avvalgi II ming yillikda tosh oʻrnini metallar egallab, tosh davriga chek qoʻydi.

1.