«Topıraq ximiyası» páninen kurs jumisi tema: «Topıraq eritpesi. Suwda ańsat eriwshi anion ham kationlar» Orınlaǵan

JUWMAQLAW
Topıraq eritpesi ximiyalıq tárepden hár qıylı suwda erigen anion hám kationlar, organikalıq kislatalar hám hár qıylı zatlardan ibarat bolıp, ósimliktiń azıqlanıwında, topıraqtıń ortalıǵın belgilewde áhmiyeti úlken.
Topıraq eritpesiniń ósimlik turmısındaǵı roli júdá úlken. Topıraq eritpesi turaqlı túrde topıraqtıń qattı fazası ham ósimlik tamırleri menen baylanısta bolıp turadı. Topıraq eritpesiniń quramı ósimliklerdi azıq elementler menen táminleydi
Hár túrlı tipdagi topıraqlardıń topıraq eritpeleri hár túrlı muǵdarda suwda ham eritpelerde eriytuǵın anionlar ham kationlarga iye boladı. Kationlarga Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺, Na⁺, H⁺. Anionlar NO₃^-, SO₄^2-, HCO₃^-, Cl^-, CO₃^2- ham basqalardan ibarat boladı.
Eritpelerde bulardan tısqarı fosfatlar, gumatlar, tómen molekulyar birikpeler, qantlar, aminokislotalar ham basqalar da bolıwı múmkin.
Ádetde topıraq eritpesiniń quramı ham konsentraciyası topıraq tipi ham payda bolıw procesi, basqa dızbek faktorlarǵa baylanıslı boladı.
Áyne waqıtta topıraqtıń qáliplesiwinde ham ósimliklerdiń azıqlanıwında topıraq eritpesi zárúrli rol oynaydı. Topıraqtaǵı kópshilik ximiyalıq reaksiyalar ham processler topıraq eritpesinde yamasa onıń qatnasıwında júz boladı. Topıraq eritpesi ósimlikler ushın eń zárúrli azıq dáregi rolin óteydi.
Topıraq eritpesinde erigen halda hár túrlı duzlar, organikalıq ham mineral elementlar, gazlardan tısqarı mayda zol jaǵdayı daǵı kolloidlar boladı.
Topıraq eritpesiniń zárúrli dáreklerinen biri-bul atmosfera jawın-shashinlari esaplanadı. Sizot suwdı, suwǵarılatuǵın suw da topıraq eritpesin payda bolıwında málim rol oynaydı. Kópshilik topraqlardıń eritpelerinde Si, Fe, Al ham organikalıq elementlar da ushraydı, ham de topıraqtıń zárúrli ózgesheliklerin belgileydi. Sonı esten shıǵarmaw kerek, topıraqtıń ızǵarlıǵı ózgeriwi menen hamme kation ham anionlardiń qásiyetleri birdey ózgermeydi, olar túrli nizamlıqlarǵa boysunadı. Mısalı Na⁺ Cl^-, NO₃^- lardı topıraq eritpesindegi konsentrasiyaları topıraq ızǵarlıǵı azayıwına proporsional halda artıp baradı. Fosfatlardiń konsentraciyaları topıraq ızǵarlıǵı ózgeriwine salıstırǵanda turaqlı bolıp, topıraqtaǵı kalsiy fosfat tuziniń eriwsheńlik dárejesine baylanıslı.

Topıraq eritpesi quramında, yaǵnıy elektroneytral molekulalar, ion jupi, assotsiantlar bolıwı múmkin. Kópshilik topıraq eritpelerinde 1 ham 2 gruppa kationlar Na⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺ ham anionlar: Cl^-, SO₄^2-, CO₃^2-, HCO₃^-, PO₄^3-, H₂PO₄^-, lar boladı. Bunday sharayatta Ca neytral ion jupi CaSO₄⁺ +, CaCO₃⁺ ham de zaryadlanǵan ion jupini CaHSO₄⁺, CaOH⁺, CaCl⁺ payda etedi. Magniy ham de kalsiyga uqsas ion jupini payda etedi.

Topıraq eritpesi quramı ham konsentrasiyasınıń keskin ózgeriwi ósimlikler suw ham azıqlanıw rejimleriniń aynıwına alıp keledi. Bul óz gezeginde ósimliklardiń ósip riyojlanıwına ham zúráátliligine unamsız ta'sir kórsetedi. Sonıń ushın ham insanlar óziniń awıl xojalıq islep shıǵarıwdaǵı iskerliginde jerge túrli zatlar menen tásir etip, topıraq eritpesi quramın ortasha halda saqlawǵa háreket etiwedi. Topıraqtı suwǵarıw ham shórin qashırıw usılları, ol jaǵdayda maqul túsetuǵın suw ham hawa rejimlerin jaratıw menen birge, topıraq eritpesiniń júdá joqarı bolǵan konsentrasiyasın kemeytiw ham ósimlikler ushın zıyanlı esapIangan temir II oksidi birikpeleriniń muǵdarın tómenletiw imkaniyatın beredi.
Topıraq eritpesi ortalıǵı topıraq eritpesindegi vodorod (H⁺) ham gidroksil (OH^-) ionlarınıń bar ekenligi ham de olar konsentrasiyasidiń qatnasına baylanıslı bolıp pH menen ańlatpalanadı. Topıraq eritpesindegi erigen elementlar menen topıraq qattı bólegi arasındaǵı óz-ara tásirlasıw nátiyjesinde júzege keletuǵın vodorod ham gidroksil ionları konsentrasiyasınıń qatnasına kóre topıraq neytral (pH -7), kislotalı (pH <7) yamasa siltili (pH >7) reaksiyaǵa iye boladı.
Ulıwma juwmaqlap aytqanda,Topıraq eritpesi ximiyalıq tárepden hár qıylı suwda erigen anion hám kationlar, organikalıq kislatalar hám hár qıylı zatlardan ibarat bolıp, ósimliktiń azıqlanıwında, topıraqtıń ortalıǵın belgilewde áhmiyeti úlken.