Topologiyasi Tarmoq topologiyasi

---

Tarmoq
topologiyasi
Tarmoq topologiyasi
- bu grafik konfiguratsiyasi boʻlib, uning choʻqqilari tarmoqning soʻnggi
tugunlariga (kompyuterlar va aloqa uskunalari (marshrutizatorlar)), qirralari esa choʻqqilar
orasidagi fizik yoki axborot aloqalariga mos keladi. Tarmoq topologiyasi, shuningdek,
kompyuter tarmogʻining turli elementlarini (bogʻlanishlar, tugunlar va boshqalar) joylashtirishdir.
Asosan, tarmoqning topologik tuzilishi fizik yoki mantiqiy jihatdan tavsiflanishi mumkin.
Tarmoq topologiyasining quyidagi koʻrinishlari mavjud.
Fizik
- tarmoq tugunlari orasidagi haqiqiy joylashuv va ulanishlarni tavsiflaydi.
Mantiqiy
- signalning fizik topologiya doirasidagi harakatini tavsiflaydi.
Axboriy
- tarmoq orqali uzatiladigan axborot oqimlarining yoʻnalishini tavsiflaydi.
Almashinuv boshqaruvi
- tarmoqdan foydalanish huquqini oʻtkazish prinsipi.
Fizik topologiya
tarmoqning turli komponentlarini, jumladan, qurilma joylashuvi va kabelni
sozlashni, mantiqiy topologiyani joylashtiradi; U jismoniy dizayndan qat’i nazar, tarmoq ichida
ma’lumotlarning qanday oqishini koʻrsatadi. Ikki tarmoq oʻrtasida tugunlar orasidagi masofalar,
fizik ulanishlar, uzatish tezligi yoki signal turlari oʻzaro farq qilishi mumkin, biroq ular
foydalanadigan topologiya bir xil boʻlish holatlari ham koʻp uchraydi. Bunga misol sifatida
mahalliy tarmoq (LAN)ni keltirish mumkin. LANdagi har qanday tugun tarmoqdagi boshqa
qurilmalarga bir yoki bir nechta jismoniy ulanishlarni oʻz ichiga oladi. Ushbu ulanishlarni grafik
jihatdan xaritalash tarmoqning fizik topologiyasini tavsiflashda qoʻllanishi mumkin boʻlgan

---

shaklni ishlab chiqadi. Biroq, komponentlar orasidagi ma’lumotlar oqimini xaritalash tarmoqning
mantiqiy topologiyasini aniqlaydi.
Toʻliq bogʻlanishli topologiya
Bunda har bir kompyuter boshqa barcha kompyuterlarga bevosita ulangan taqmoqqa
biriktiriladi. Biroq, bu variant noqulay va samarasizdir. Chunki tarmoqdagi har bir kompyuter
boshqa barcha kompyuterlar bilan aloqa qilishi uchun yetarli boʻlgan koʻp sonli aloqa portlariga
ega boʻlishi talab etiladi.
Toʻliq bogʻlanishsiz topologiya
Topologiyalarning bir nechta toʻliq bogʻlanmagan turlari mavjud. Ularda, toʻliq ulanishli turlaridan
farqli oʻlaroq, ma’lumotlarni uzatish toʻgʻridan-toʻgʻri kompyuterlar oʻrtasida emas, balki
qoʻshimcha tugunlar orqali amalga oshirilishi mumkin.
Shina (bus) topologiyasi
Topologiyalar
Toʻliq bogʻlanishli topologiya

---

Ushbu turdagi topologiyada barcha ish stansiyalari(avtobus yoki magistral deb ataladi) umumiy
bir kabelga parallel ulanadi. Signalning aks etishini oldini olish maqsadida kabelning uchlariga
terminatorlar joylashtiriladi.
Shina topologiyasi tarmoqlarining afzalliklari:
Kabel iste’moli sezilarli darajada kamayadi;
Tugunlardan birining ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir koʻrsatmaydi;
Tarmoqni sozlash oson;
Tarmoq alohida tugunlarning ishdan chiqishiga chidamli.
Shina topologiyasi tarmoqlarining kamchiliklari:
Kabelning uzilishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir koʻrsatishi mumkin;
Kabel uzunligi va ish stantsiyalari soni cheklangan;
Kabel ulagichlari bilan bogʻliq muammolar tufayli tarmoqning ishonchliligi yetarli darajada
emas;
Barcha abonentlar oʻrtasida boʻlinishi tufayli kanal past tempda ishlashi mumkin.
Yulduz topologiyasi
thumb| Yulduz topologiyasi
Yulduz topologiyasi asosida qurilgan tarmoqda har bir ish stansiyasi
simi (burma juftlik) orqali markaziy konsentratorga yoki habga (
inglizcha
: 
hub
) ulanadi. Hab
shaxsiy kompyuterning parallel ulanishini ta’minlaydi va buning natijasida tarmoqqa ulangan
barcha kompyuterlar bir-biri bilan aloqa qilishlari mumkin.
Uzatuvchi tarmoq stansiyasidan ma’lumotlar hab vositasida mavjud aloqa liniyalari orqali barcha
shaxsiy kompyuterlarga uzatiladi. Ma’lumotlar barcha ish stansiyalariga tarqatiladi, biroq u faqat
moʻljallangan stansiyalar tomonidangina qabul qilinadi. Fizik yulduz topologiyasida signalizatsiya
uzatilinishi, ya’ni shaxsiy kompyuter signallari bir vaqtning oʻzida barcha yoʻnalishlarda tarqalgani
bois, bu lokal tarmoqning mantiqiy topologiyasi mantiqiy shina hisoblanadi.
Ushbu topologiya 10Base-T Ethernet arxitekturasiga ega mahalliy tarmoqlarda qoʻllaniladi.
Yulduz topologiyasi tarmoqlarining afzalliklari:
Yangi kompyuterni ulash oson;
Shina topologiyasi

---

Мarkazlashgan boshqaruv imkoniyati mavjud;
Тarmoq alohida shaxsiy kompyuterlarning ishdan chiqishiga va alohida shaxsiy
kompyuterlarning uzilishiga chidamli.
Yulduz topologiyasi tarmoqlarining kamchiliklari:
Habning ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir oʻtkazadi;
Koʻp kabel sarflanadi.
Halqa topologiyasi
„Halqa“ topologiyasiga ega boʻlgan tarmoqda barcha tugunlar aloqa kanallari orqali ma’lumotlar
uzatiladigan ajralmas halqa(zanjir)ga ulanadi. Bir shaxsiy kompyuterning chiqishi boshqa shaxsiy
kompyuterning kirishiga ulanadi. Bir nuqtadan boshlangan ma’lumotlar harakati oxir-oqibat uning
boshiga tutashadi. Halqadagi ma’lumotlar har doim bir xil yoʻnalishda harakatlanadi. 
thumb|
Halqa topologiyasi
 Qabul qiluvchi ish stansiyasi faqat unga yuborilgan xabarni taniydi va qabul
qiladi. Fizik halqa topologiyali tarmoqda tokenga kirish qoʻllaniladi, bu esa stansiyaga halqadan
ma’lum tartibda foydalanish huquqini beradi. Ushbu tarmoqning mantiqiy topologiyasi mantiqiy
halqadir. Uni yaratish va sozlash juda oson.
Halqa topologiyasi tarmoqlarining asosiy kamchiligi shundaki, aloqa liniyasining bir joyda
shikastlanishi yoki shaxsiy kompyuterning ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlamay qolishiga
olib keladi.
Qoidaga koʻra, „halqa“ topologiyasi ishonchsizligi sababli u sof shaklda qoʻllanilmaydi, shu
sababli amalda halqa topologiyasining turli xil modifikatsiyalari qoʻllaniladi.
Mesh topologiyasi
Ushbu topologiya ba’zi havolalarni olib tashlash orqali toʻliq bogʻlangan topologiyadan kelib
chiqgan. U koʻp sonli kompyuterlarni ulash imkonini beradi va katta tarmoqlar uchun odatiy
hisoblanadi.
Bundan tashqari, quyidagi 
qoʻshimcha ulanish usullari
ham mavjud:
ikki tomonlama halqa topologiyasi
Panjara
Daraxt
Fat tree
Kloz tarmogʻi

---

Qoʻshimcha usullar
bu asosiy usullarning kombinatsiyasidir. Umuman olganda, bunday
topologiyalar aralash yoki gibrid topologiyalar deb ataladi, biroq ularning ba’zilari oʻz nomlariga
ega, masalan, ,,daraxt” kabi.
Aralash topologiya
Aralash topologiya - bu kompyuterlar oʻrtasida tasodifiy bogʻlangan yirik 
tarmoq
larda ustunlik
qiladigan tarmoq topologiyasi. Bunday tarmoqlarda odatiy topologiyaga ega boʻlgan alohida
tasodifiy bogʻlangan fragmentlarni (pastki tarmoqlarni) ajratib koʻrsatish mumkin, shu bois ular
aralash topologiyali tarmoqlar deb ataladi.
Markazlashtirish
,,Yulduz” topologiyasi barcha periferik tugunlarni (kompyuterlar va h.k.) markaziy tugunga ulash
orqali tarmoqning ishdan chiqish ehtimolini kamaytiradi. Fizik yulduz topologiyasi Ethernet kabi
mantiqiy shina tarmogʻiga qoʻllanilganda, markaziy tugun (odatda hub) har qanday periferik
tugundan olingan barcha uzatishlarni tarmoqdagi barcha periferik tugunlarga, ba’zan esa kelib
chiqadigan tugunga oʻtkazadi. Shunday qilib, barcha periferik tugunlar faqat markaziy tugundan
uzatish va qabul qilish orqali barcha boshqa tugunlar bilan aloqa qilishi mumkin. Har qanday
periferik tugunni markaziy tugun bilan bogʻlaydigan uzatish liniyasining ishlamay qolishi bu
periferik tugunning boshqalardan ajratilishiga olib keladi va qolgan periferik tugunlarga ta’sir
koʻrsatmaydi. Biroq markaziy tugunning ishdan chiqishi barcha periferik tugunlarning ishdan
chiqishiga olib keladi. Tarmoq trafigini kamaytirish maqsadida translyatsiya rejimiga oʻtilganda
Aralash topologiya tarmog'i

---

tarmoqqa ulangan tugunlarning oʻziga xosligini kuzatib borishga qodir boʻlgan rivojlangan
markaziy tugunlar ishlab chiqilgan. Ushbu tarmoq kommutatorlari oddiy ma’lumotlarni uzatish
paytida har bir portda ,,tinglash”, ma’lumotlar paketlarini koʻrib chiqish va har bir ulangan tugun
va u ulangan portning identifikatorini ichki qidirish jadvaliga yozish orqali tarmoq tartibini
oʻrganadi. Ajratilgan assotsiativ xotirada saqlangan ushbu qidirish jadvali kelajakdagi uzatishlarni
faqat maqsadli portga yoʻnaltirish imkonini beradi.
Markazsizlashtirish
Tarmoq topologiyasida kanallardan biri ishlamay qolganda qoʻshimcha yoʻllarni ta’minlash
maqsadida ular orasida ikki yoki undan ortiq kanaldan iborat boʻlgan kamida ikkita tugun mavjud
boʻladi. Ushbu markazsizlashtirish odatda bitta qurilmadan markaziy tugun sifatida foydalanish
orqali (masalan, yulduz va daraxt tarmoqlarida) bir nuqta nosozliklarining kamchiliklarini qoplash
maqsadida qoʻllaniladi. Ikki tugun orasidagi yoʻllar sonini cheklaydigan maxsus turdagi tarmoq
giperkub deb ataladi. Tarmoqlardagi filiallar soni ularni loyihalash va amalga oshirishni
qiyinlashtirsa-da, biroq ular juda qulaydir. 2012-yilda IEEE konfiguratsiya vazifalarini
yengillashtirish va barcha yoʻllarni faol saqlash uchun IEEE 802-1aq (qisqa vaqtda massoviy
ulanish) protokoli ishlab chiqildi. Bu ma’lum darajada tizimlarni turli yoʻnalishlarda ulash uchun
foydalaniladigan chiziq yoki halqa topologiyalariga oʻxshaydi.
В. Олифер, Н. Олифер
Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоколы. —
Питер, 2013. — С. 55. — 944 с. — 3 000 экз. — 
ISBN 978-5-496-00004-8
shina topologiyasi (https://www.techopedia.com/definition/17045/bus-topology)
(ingl.)
)
1.4. (http://www.lessons-tva.info/edu/telecom-loc/m1t4_3loc.html)
 
LAN asoslari (http://
www.lessons-tva.info/edu/telecom-loc/m1t4_3loc.html)
 / Vladimir Tkachenkoning
"Kompyuter tarmoqlari va telekommunikatsiyalar" ma'ruzalari kursi
Adabiyotlar
Havolalar

---

Soʻnggi tahrir 1 oy avval MalikxanBot
 tomonidan amalga oshirildi
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Tarmoq_topologiyasi&oldid=3
153485
" dan olindi