Topografik xaritalar

Topografik xaritalar va planlarning masshtablari
Xarita masshtabi- xaritadagi chiziq segmenti uzunligining yerdagi haqiqiy uzunligiga nisbati.

Masshtab(nemis tilidan - o'lchov va Stab - tayoq) - xarita, plan, havo yoki sun'iy yo'ldosh tasviridagi segment uzunligining erdagi haqiqiy uzunligiga nisbati.

Raqamli masshtab- masshtab, kasr shaklida ifodalanadi, bunda ayiruvchi bitta, maxraj esa tasvirning necha marta kichraytirilganligini ko'rsatadigan sondir.

Nomlangan (og'zaki) shkala- masshtab turi, xaritada, planda, fotosuratda erdagi 1 sm ga qanday masofa to'g'ri kelishini og'zaki ko'rsatish.

Chiziqli masshtab- masofalarni o'lchashni osonlashtirish uchun xaritalarga qo'llaniladigan yordamchi o'lchov o'lchagich.

Nomlangan masshtab xaritada va tabiatda bir-biriga mos keladigan segmentlarning uzunligini ko'rsatadigan nomli raqamlar bilan ifodalanadi.

Masalan, 1 santimetr 5 kilometr (1 sm 5 km).

Raqamli masshtab kasr shaklida ifodalangan masshtab bo’lib, unda: hisob birga teng, maxraj esa xaritadagi chiziqli o’lchamlar necha marta kichraytirilganligini ko’rsatadigan raqamga teng.

Rejaning ko'lami barcha nuqtalarda bir xil.

Har bir nuqtadagi xarita masshtablari ushbu nuqtaning kenglik va uzunligiga qarab o'ziga xos qiymatga ega. Shuning uchun uning qat'iy raqamli xarakteristikasi ma'lum bir masshtabdir - xaritadagi cheksiz kichik segment D / uzunligining globus ellipsoidi yuzasidagi mos keladigan cheksiz kichik segment uzunligiga nisbati. Biroq, xaritada amaliy o'lchovlarda uning asosiy masshtabidan foydalaniladi.

Masshtabni ifodalash shakllari
Xarita va rejalarda masshtabni belgilash uchta shaklga ega: raqamli, nomli va chiziqli masshtablar.

Raqamli masshtab kasr sifatida ifodalanadi, unda hisoblagich birlik, M maxraji esa xarita yoki plandagi o'lchamlar necha marta kichraytirilganligini ko'rsatadigan raqam (1: M)

Rossiyada topografik xaritalar uchun standart raqamli masshtablar qabul qilinadi:

Maxsus maqsadlar uchun 1:5000 va 1:2000 masshtabli topografik xaritalar ham tuziladi.

Rossiyadagi topografik rejalarning asosiy masshtablari:

1: 5000, 1: 2000, 1: 1000 va 1: 500.

Biroq, yer tuzish amaliyotida erdan foydalanish rejalari ko'pincha 1: 10 000 va 1: 25 000, ba'zan esa 1: 50 000 miqyosda tuziladi.

Turli sonli masshtablarni solishtirganda M maxraj kattaroq bo‘lgani qanchalik nozik bo‘lsa, aksincha, M maxraji qanchalik kichik bo‘lsa, plan yoki xarita masshtablari shunchalik katta bo‘ladi.

Shunday qilib, 1: 10 000 shkalasi 1: 100 000 shkalasidan kattaroq va 1: 50 000 shkalasi 1: 10 000 shkalasidan kichikroqdir.

Nomlangan shkala

Erdagi chiziqlar uzunligi odatda metrlarda, xaritalar va rejalarda esa santimetrda o'lchanganligi sababli, masshtablarni og'zaki shaklda ifodalash qulay, masalan:

Bir santimetrda 50 metr bor. Bu 1: 5000 raqamli masshtabga to'g'ri keladi. 1 metr 100 santimetrga teng bo'lganligi sababli, xarita yoki rejaning 1 sm qismidagi erning metrlar sonini raqamli masshtabning maxrajini 100 ga bo'lish orqali osongina aniqlash mumkin.

Chiziqli masshtab

Bu to'g'ri chiziq segmenti ko'rinishidagi grafik bo'lib, ular bilan mutanosib bo'lgan er chiziqlari uzunligining imzolangan qiymatlari bilan teng qismlarga bo'linadi. Chiziqli masshtab xaritalar va rejalarda hisob-kitoblarsiz masofalarni o‘lchash yoki chizish imkonini beradi.

Masshtabning aniqligi

Xaritalar va rejalarda segmentlarni o'lchash va chizishning cheklash imkoniyati 0,01 sm bilan cheklangan.Xarita yoki reja masshtabidagi erning mos keladigan metrlari soni berilgan masshtabning yakuniy grafik aniqligi hisoblanadi. Masshtabning aniqligi relyef chizig'ining gorizontal masofasining uzunligini metrlarda ifodalaganligi sababli, uni aniqlash uchun raqamli masshtabning maxrajini 10 000 ga bo'lish kerak (1 m 0,01 sm bo'lgan 10 000 segmentni o'z ichiga oladi). Shunday qilib, 1: 25 000 masshtabli xarita uchun masshtabning aniqligi 2,5 m; 1-xarita uchun: 100 000 - 10 m va boshqalar.

Topografik xaritalar masshtablari

Quyida xaritalarning raqamli masshtablari va tegishli nomdagi masshtablar keltirilgan:

1 masshtab: 100 000

Xaritada 1 mm - yerda 100 m (0,1 km).

Xaritada 1 sm - yerda 1000 m (1 km).

Xaritada 10 sm - yerda 10 000 m (10 km).

1 masshtab: 10000

Xaritada 1 mm - yerda 10 m (0,01 km).

Xaritada 1 sm - yerda 100 m (0,1 km).

Xaritada 10 sm - yerda 1000m (1 km).

1 masshtab: 5000

Xaritada 1 mm - yerda 5 m (0,005 km).

Xaritada 1 sm - yerda 50 m (0,05 km).

Xaritada 10 sm - yerda 500 m (0,5 km).

1 masshtab: 2000

Xaritada 1 mm - yerda 2 m (0,002 km).

Xaritada 1 sm - yerda 20 m (0,02 km).

Xaritada 10 sm - yerda 200 m (0,2 km).

1 masshtab: 1000

Xaritada 1 mm - yerda 100 sm (1 m).

Xaritada 1 sm - yerda 1000 sm (10 m).

Xaritada 10 sm - yerda 100 m

1 masshtab: 500

Xaritada 1 mm - erga 50 sm (0,5 metr).

Xaritada 1 sm - yerda 5 m

Xaritada 10 sm - yerda 50 m

1 masshtab: 200

Xaritada 1 mm - erda 0,2 m (20 sm).

Xaritada 1 sm - yerda 2 m (200 sm).

Xaritada 10 sm - yerda 20 m (0,2 km).

1 masshtab: 100

Xaritada 1 mm - erda 0,1 m (10 sm).

Xaritada 1 sm - erda 1 m (100 sm).

Xaritada 10 sm - yerda 10m (0,01 km).

Raqamli masshtabni nomli masshtabga aylantirish uchun maxrajdagi va santimetrlar soniga mos keladigan raqamni kilometrga (metrga) aylantirish kerak. Misol uchun, 1: 100 000 1 sm - 1 km.

Nomlangan o'lchovni raqamli o'lchovga aylantirish uchun siz kilometrlar sonini santimetrga aylantirishingiz kerak. Masalan, 1 sm - 50 km 1 da: 5 000 000.

Topografik planlar va xaritalar nomenklaturasi

Nomenklatura - topografik planlar va xaritalarni belgilash va belgilash tizimi.

Ko'p varaqli xaritaning ma'lum bir tizimga ko'ra alohida varaqlarga bo'linishi xarita maketi, ko'p varaqli xaritaning varag'ini belgilash esa nomenklatura deb ataladi. Kartografik amaliyotda quyidagi xaritalash tizimlari qo'llaniladi:

meridianlar va parallellar kartografik panjarasi chiziqlari bo'ylab;

to'rtburchaklar panjaraning chiziqlari bo'ylab;
xaritaning o'rta meridianiga parallel bo'lgan yordamchi chiziqlar bo'ylab va unga perpendikulyar chiziq va boshqalar.
Kartografiyada eng keng tarqalgani bu meridianlar va parallellar chiziqlari bo'ylab xaritalarni joylashtirishdir, chunki bu holda xaritaning har bir varag'ining er yuzasidagi joylashuvi burchaklarining geografik koordinatalarining qiymatlari bilan aniq belgilanadi. ramka va uning chiziqlari holati. Bunday tizim universal bo'lib, qutb mintaqalaridan tashqari Yerning har qanday hududini tasvirlash uchun qulaydir. U Rossiya, AQSh, Frantsiya, Germaniya va dunyoning boshqa ko'plab mamlakatlarida qo'llaniladi.

Rossiya Federatsiyasi hududidagi xaritalar nomenklaturasi 1: 1 000 000 masshtabdagi xarita varaqlarining xalqaro tartibiga asoslanadi. Bunday masshtabdagi xaritaning bitta varag'ini olish uchun globus meridianlar va parallellar bo'yicha bo'linadi. ustunlar va qatorlar (kamar).

Meridianlar har 6 ° da chiziladi. 1 dan 60 gacha bo'lgan ustunlar soni 180 ° meridiandan 1 dan 60 gacha g'arbdan sharqqa soat sohasi farqli ravishda o'tadi. Ustunlar to'rtburchaklar markirovka zonalariga to'g'ri keladi, lekin ularning raqamlari aniq 30 ga farq qiladi. Demak, 12-zona uchun ustun raqami 42 ga teng.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.

– SH.M.Mirziyoyev. Toshkent ‗O`zbekiston‘ – 2017.
2. Tanqidiy tahlil, qat`iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi mumkin. Toshkent
‗O`zbekiston‘ – 2017.
3. ENGINEERING SURVEYING- W.Schofield 2001. 534-pag.
4. NOAA Reprint of Basic Geodesy Rockville, Md. September 1 977.
5. Geometric geodesy part II by Richard H. Rapp The Ohio State
University Department of Geodetic Science and Surveying 1958 Neil
Avenue Columbus, Ohio 4321 0 March 1993.
6. Practical Geodesy Maarten Hooijberg 2010.
7. Genter Seeker Satellite Geodesy 2nd completely revised and
extended edition Walter de Gruyter ·Berlin New York 2003.