Топографик хариталарни

Топографик хариталарда геодезик таянч нуқталарининг кўрсатилиши.
Координаталари ва абсолют баландликлари аниқланиб, ўрни ер юзасида белгиланган нуқталарга г е о д е з и к т а я н ч пунктлари (нуқталар) дейилади. Бу пунктлар план олишда ва умуман харита тузишда асос бўлиб хизмат қилади.
Триангуляция, полигонометрия ва астрономия пун­ктлари нивелирлаш реперлари ҳамда маркалари топо­график харитада махсус шартли белгилар билан кўрса­тилади. 1:10000 ва ундан йирик масштабдаги топогра­фик хариталарда ўрни ер юзасида белгиланган план олиш нуқталари ҳам берилган бўлади. 1:25000 ва ундан майда масштабли топографик хариталарда 4-синф плани ва ба­ландлик таянч пунктлари кўрсатилган бўлиши мумкин
Топогафик хариталарнинг рамкаси тугри бурчагли координата тури, ҳамда рамка ташқарисида бериладиган элементлари.
Топографик хариталарнинг ҳар бир варағи тўрт то­мондан бир неча чизиқлар билан чегараланган. Топо­график харитани чегаралайдиган ана шу чизиқларга хари­танинг рамкаси дейилади.
Топографик хаританинг ташқи, ички ва минутли рамкаси бўлади.
Ташқи рамка йўғон чизиқдан иборат бўлиб, харитани безатиб туради.
Ички рамка икки меридиан ва икки параллел чи­зиқдан иборат бўлиб, параллел чизиқлар харитани ши­мол ва жанубдаги, меридиан чизиқлари эса ғарб ва шарқаги чегараси ҳисобланади. Топографик хаританинг ички рамкаси унинг чегарасидир. Параллел ва мериди­ан чизиқларнинг кесишган нуқталарига, шу 4 бурча­гига нуқталарга тегишли географик координаталари У ва Х ёзиб қўйилган.
Масалан, харита рамкасининг шимоли ғарбий бурчагини географик кенглиги – 40 градус 45 дақиқа ва гео­график узоқлиги 18 градус 03 дақиқа 45 секунд деб ёзилади.
Минутли рамка ташқи ва ички рамка оралиғига чизилган бўлиб унда ҳар бир минутнинг узунлиги оқ ёки қорага бўяб кўрсатилган. Минутли рамка шу харитада жойлашган нуқ­таларнинг географик ко­ординаталарини аниқлаш учун хизмат қилади.
Топографик харитада нуқталарнинг тўғpи бурчакли координаталарини аниқлаш учун тўғри бурчакли координата тўри ҳам чизилган бўлади. Тўғpи бурчакли координата тўри ўз­аро перпендикуляр чизиқлардан, яъни горизонтал чизиқлар экваторга, вертикал чизиқлар эса 6⁰ли зона­нинг ўқ меридианига параллел қилиб ўтказилган чизиқл:ардан иборатдир. Топографик харитада бу чизиқ­лар маълум масофада ўтказилади.
Топографик харитада тўғpи бурчакли координаталар тўри квадратлар ҳосил қилиб, бу квадратларнинг то­монлари ер юзасида километрларга тенгдир. Шунинг учун ҳам бу тўр