Топографик хариталарни

Алоқа йўлларини бўлиниши:
1. Автострадалар. 2. Яхшиланган шосселар.
3. Шосселар. 4. Текисланган тупроқ йўллар.
5. Тупроқ йўллар. 6. Дала ва ўрмон йўллари (вақтинчалик йўллар).
7. Карвон йўллари. 8. Қишки йўллар.
9. Сўқмоқ йўллар. 10. Довонлар.
Автострада - кенглиги 14 метрдан ортиқ асфальт ёки бетон ётқизилган катта йўл бўлиб, топографик харитада 4 та параллель чизиқ (иккитаси ингичка ва иккитаси йўғонроқ чизиқ) билан кўрсатилади. Парал­лел чизиқлар ичига тенг оралиқларда нуқталар қўйи­лади. Йўғoн чизиқларнинг ораси тўқ сариқ рангга бўя­лади.
Шосселар устига асфальт, бетон, ғўлатош ва шағал ётқизилган йўллардир. Агар йўлга асфальт, бетон ёт­қизилган бўлиб, эни 6 метрдан кенг бўлса – шоссе дейилади.
Шоссе топографик харитада қўш чизиқ билан кўрса­тилади. Яхшиланган шоссени кўрсатиш учун қўш чи­зиқ орасида нуқталар қўйилади. Шоссе харитада тўқ са­риқ рангда берилади. Шоссе шартли белгисида қўш чизиқлар орасига йўлнинг умумий эни, қавс ичида эса фойдаланадиган чимнинг эни ҳамда тўшамаси но­мининг биринчи ҳарфи (бош ҳарф билан) ёзиб қўйи­лади. Масалан, шоссенинг ичига 8(13)А ёзилган 8 ­йўлнинг автотранспорт қатнай оладиган қисмининг кенглигини 13-йўлнинг умумий кенглигини, А эса йўл устига ётқизилган материал характерини (масалан, А - асфальт ётқизилганлигини) билдиради.
Дала ва ўрмон йўллари вақтинчалик тупроқ йўллар­дан иборат бўлиб, уларда фақат дала ишлари вақтида ёки ўрмондан ёғoч ташиш вақтидагина автотранспорт қатнайди. Дала ва ўрмон йўллари харитада узуқ (пунк­тир) чизиқлар билан берилади, лекин бу узуқ чизиқ­лар дала ва ўрмон йўллари шартли белгисидаги узуқ чизиқларга нисбатан қисқароқ бўлади.
Чўл районлардаги карвон йўллари, ижтимоий рай­онларда қиш вақтида фойдаланадиган қишки йўллар ҳам харитада махсус шартли белгилар ёрдамида акс эт­тирилади. Йўлнинг бузилган жойлари, қурилаётган йўллар, ботқоқлик жойлардаги тахта, шох-хода ётқи­зилган жойлар ҳам махсус шартли белгилар билан кўр­сатилади.
Грунт ва ўсимликлар қопламининг тасвирлани­ши - жойнинг ўсимлиги ва тупроқ - грунт қоплами табиий ландшафтнинг муҳим жисмлари ҳисобланади. ҳудуднинг ўсимлик олами ва тупроқ - грунт қоплами тасвирланадиган хариталар Халқ ҳўжалигининг турли тармоқлари айниқса қишлоқ хўжалиги учун катта аҳамиятга эгадир. Шу сабабли ҳудуднинг геoграфик жиҳатидан анча тўлиқ тасвири ҳисобланадиган топо­график хариталарда жойларнинг ўсимликлари ва туп­poқ-гpyнт қопламини тасвирлашга катта эътибор бе­рилади.
Топографик хариталарда 1) дарахт ўсимликлари (ўрмон, алоҳида дарахтзор, якка ўсган дарахт, 2) бута ўсимликлар, 3) ўтлоқлар, мох лишайниклари ҳамда, 4) жойда экилган дарахт, бута ва ўт ўсимликлари ало­ҳида ажратиб тасвирланади.
Харитада ўсимликларнинг эгаллаган майдони нуқтa­лар билан чегаралаб кўрсатилади. Агар бирор ўсимлик типининг чегараси узунасига давом этган объектлар; дарё, сой, канал, йўл, зовур, арииқ ва бошқалар тўғри келса, бу объектнинг шартли белгиси ўсимлик типи­нинг чегараси вазифасини ўтайди. Агар бирор хил ўсим­лик типи ёки тупроқ - грунт қоплами кичик жойда тарқалган бўлса, харита масштабида кўрсатиб бўлмаса, махсус шартли белгилар билангина кўрсатилади. Масалан; харитада бир тўда дарахт, узунасига давом этган ўрмон­зор ёки бутазор, якка ўсган дарахт ва бошқаларнинг шартли белгисигина берилиб, уларнинг майдони кўрса­тилмайди. Умуман харитада 4 кв мм дан катта жойни эгалайдиган ўсимлик ва тупроқ - грунт кўрсаткичлари харита масштабида тасвирланиши мумкин. Бироқ ори­ентир аҳамиятига эга бўлган ўсимлик, тупроқ - грунт кўрсаткичлари, масалан, якка ўсган дарахт, ўрмон ичи­даги экинзор ва бошқалар гарчи майдони харитада 4 кв мм дан кичик бўлсада, масштабсиз шартли белги би­лан кўрсатилади.
Ўрмон контурлари бошқа элементлардан ажралиб туриш учун яшил ранга бўялади.
Ўрта ча баландлиги 4 метрдан катта бўлган дарахтзор контурлари ўрмон шартли белгиси билан кўсатилади. Агар ўрмон дарахтларининг 80 фоизидан ортиғи япроқ баргли дарахтлардан иборат бўлса, япроқ барги ўрмон шартли белгиси билан белгиланади. Масалан, ўрмон турини билдирувчи шартли белги ёнига 20 * 5
0.25
ёзилган бўлса, бу ўрмондаги дарахтларнинг Ўрта ча баландлиги 20 м, йўғонлиги 0,25 м, улар Ўрта ча ҳисоб билан бир-биридан 5 м узоқликда жойлашганлигини билдиради.
Бутазорлар шартли белгиси билан баландлиги 0,8 метргача бўлган паст бўйли буталар (қopaқaнт, учқат, брусника, клюква, арчагул ва бошқалар) тасвирла­нади.
Ўтлоқлар ўсимлик қопламига кўра, топографик хари­тада тоғли районларда бўйи 1 метрдан баланд ва 1 метрдан паст ўсадиган ўтлоқларга ажратиб, ўзига хос махсус шартли белгилар билан берилади.
Топографик хариталарда қишлоқ хўжалигида фойда­ланилмайдиган ерлар, бoғлар, токзорлар ва турли план­тациялар ҳам тасвирланади. Ориентир кам бўлган жой­ларда экинзорларнинг контури чегаралаб кўрсатилади ва унинг ичига «пашня» деб ёзиб қўйилади. 1:25000 ва ундан йирик масштабли хариталарда полизлар кул ранг­га бўялиб кўрсатилади. 1:100000 масштабли харитада эса полизлар кўрсатилмайди. 1:100000 ва ундан йирик мас­штабли хариталарда аҳоли яшайдиган пунктлар атрофи­даги фойдаланадиган ерлар махсус шартли белги би­лан тасвирланади. Қанд, тамаки, пахта ҳамда бошқа шу каби махсус экинлар 1:10000 ва ундан йирик мас­штабли хариталарда шартли белгилар билан, бошқа то­пографик хариталарда эса тушунтириш ёзувлари билан акс эттирилади.
Топографик хариталарда тупроқ: грунт қоплами, қум­лоқ, тошлоқ ерлар, туб жинсларнинг ер бетига чиқиб қолган жойлари, қоялар, тош уюмлари, ёнбағирдан нураб тушган жинслар уюми, яъни қурумлар, тaқиp ва шўрхок ерлар, ботқоқликлар бирмунча батафсил тасвирланади.
Ботқоқликлар - ўтиб бўладиган, ўтиш қийин бўлган ва ўтиб бўлмайдиган ботқоқликларга ҳамда ўсимлик­лар турига кўра ўтлоқ, мохли ҳамда қамишзор ботқоқ­ликларга, шунингдек, дарахт ва бута ўсадиган ботқоқ­ликларга ажратиб кўрсатилади.
Чўлларга хос қумли ерларнинг ландшафти бу ерда­ги қум рельеф характерига кўра бир неча типга ажратилади. Топографик харитада қУруқ ва ботқоқланган шўрхоклар ҳам кўрсатилади.­