Topografik chizmalarni o'rganish metodikasi Mundarija: Kirish

4.2-jadval davomi

1. 
   Maydoncha atrofidagi qiya tekislik va sirtlarning o`zaro kesishish chizig’i va shu sirtlarning tabiiy yer (topografik sirt) bilan kesishish (ish chegarasi) chizig’i aniqlansin.
   
2. 
   A – A kesim bajarilsin.
   

Misol. Topografik sirt planda gorizontallari bilan berilgan. Qurilishi kerak bo`lgan maydoncha va yo`l atrofidagi qiya tekislik va sirtlarning o`zaro kesishuv chizig’ini hamda sirtlarning tabiiy yer bilan kesishish chizig’i aniqlansin va A-A kesim bajarilsin (4.7-shakl, c)
Yechish. Berilgan: topografik sirt va unda maydoncha hamda maydonchaga chiqadigan yo`l konturi (4.7–shakl, c); topografik sirt balandligi 24 m dan 36 m gacha; maydoncha balandligi 30 m; yo`lning qiyaligi i<sub>y</sub>=1:3; qaziladigan yer sirtining (qazimaning) qiyaligi i<sub>q</sub>=1:1; tuproq bilan ko`tarilgan qismining (ko`tarmaning) qiyaligi i_k=3:2.
Misol quyidagi tartibda bajariladi:

1. 
   Chiziqli masshtab yordamida qiyaliklar uchun mos bo`lgan intervallar aniqlanadi va maydoncha uchun ariqcha qazilib, maydoncha va qiya yo`l yon bag’irlarining gorizontallari chiziladi.
   
2. 
   Yon bag’irlarning o`zaro kesishish chizig’i yasaladi.
   
3. 
   Yon bag’irlarning topografik sirt bilan kesishish chizig’i topiladi. Maydoncha va qiya yo`l bilan topografik sirtning profili (A-A kesimi) chiziladi.
   

Misolni yuqoridagi tartibda bajarish uchun topshiriqning berilishi (4.7- shakl,c) ni ko`chiramiz. Buning uchun avval shakl ramkasining tomonlari (Oz va ZV) ni ixtiyoriy uzunlikdagi teng qismlarga bo`lib chiqamiz va ularni O,A,B,V,G,D,E,J,Z hamda Z,I,II,III,IV,V lar bilan belgilaymiz. A,B,V,G,D,E,J nuqtalardan gorizontal, I,II,III,IV nuqtalardan vertikal chiziqlar o`tkaziladi. So`ngra hosil bo`lgan to`r yordamida topshiriqni ko`chiramiz (4.8–shakl,c) (4.7– shakl, c da topshiriqni berilishini tushunib olishda qiyinchilik tug’ilmasligi uchun to`r chizilmagan). Misolni to`rt bosqichda echib ko`rsatamiz.
Birinchi bosqich. Chiziqli masshtab yordamida katakli jadval chizib (4.8– shakl,b), unga qiyaliklar (i) ni 4.8–shakl,a dan olib joylashtiramiz. Masalan, i_k=3:2 ko`tarmada 3- ko`tarilish, 2-qo`yma bo`lib, ularni X,Z o`qlarga mos ravishda qo`yib, E nuqta topilgan. OE – ko`tarmaning qiyaligi (i<sub>k</sub>) bo`ladi. Ko`tarma qiyaligining z=1 bo`lgandagi nuqtasi E₁ dan OZ o`qgacha bo`lgan masofa (ℓ_k=1 E₁) ko`tarma yon bag’iri sirtining intervali bo`ladi. Shu usul bilan qazima va qiya yo`l yon bag’irlari sirtining intervallari (ℓ<sub>q</sub> va ℓ<sub>y</sub>) ham aniqlanadi. Bu bosqichda 30 m dan 36 m gacha balandlikdagi qismdan maydonchaga tuproq to`kilmasligi va yog’in-sochin suvlari oqib ketmasligi uchun qazilgan ariqcha ham tasvirlanadi. Ariqchaning enini 60 smdan 1 m gacha olish mumkin. Bu misolda ariqchaning eni qazima intervaliga teng qilib olingan (1₀c₀a₀b₀4₀2₀, 1cabd2).

Maydoncha yon bag’irlari 3₀c₀ qismining eng katta qiyalik chizig’i (Q') ni, c₀a₀ qismining eng katta qiyalik chizig’i (T') ni a₀b₀ qismining eng katta qiyalik chizig’i (K') ni, b₀4₀ qismining eng katta qiyalik chizig’i (P') ni, 5₀f qismining eng katta qiyalik chizig’i (N') ni fn qismining eng katta qiyalik chizig’i (w') ni, me qismining eng katta qiyalik chizig’i (v') ni e3₀ qismining eng katta qiyalik chizig’i (M') ni chizamiz (4.8-shakl, c).
Ikkinchi bosqich. Dastlab maydoncha yon bag’iri qismlarining intervali aniqlanib (ℓ_q=1/ί_q=1, ℓ_k =1/ ί_k=2/3, ℓ_y=1/ί_y=3) grafik yo`l bilan 4.9-shakl,b dan aniqlanadi), eng katta qiyalik chiziqlarini tegishli intervallarga teng kesmalar bilan darajalarga bo`lib, qiyalik masshtablari (Q_ί,T_ί,K_ί,P_ί,N_ί,W_ί,V_ί,M_ί) hosil qilingan (4.9-shakl, c).
1.9-§ ga asosan m va n nuqtalardan radiusi qiya yo`l ko`tarma yon bag’irining intervali (ℓ_k) ga teng aylanalar chizib, bu aylanalarga qiya yo`l konturining son belgisi 29 nuqtalaridan urinma to`g’ri chiziqlar o`tkaziladi. Bu chiziqlarga yo`l konturining son belgisi 29 bo`lgan nuqtalaridan perpendikulyar to`g’ri chiziqlar o`tkazilgan. O`tkazilgan perpendikulyar chiziqlar uzunligi ℓ_k ga teng kesma bilan darajalarga bo`linib, qiya yo`l yon bag’irlarining qiyalik masshtabi β_ί va α_ί yasalgan (4.9-shakl, c).
So`ngra maydoncha yon bag’iri qismlarining va qiya yo`l yon bag’irlarining qiyalik masshtabidan foydalanib ularning gorizontallari chizilgan. Ularning bir xil son belgili gorizontallari o`zaro kesishib, maydoncha va qiya yo`l yon bag’irlarining o`zaro kesishish chiziqlari (QT, KT,KP,PC,Nw, βw,vα,Mv) ni hosil qilgan (4.9-shakl, c).
Uchinchi bosqich. Bu bosqichda maydoncha va qiya yo`l yon bag’irlarining topografik sirt bilan kesishish chizig’i aniqlanadi (4.10-shakl, c). Buning uchun maydoncha va qiya yo`l yon bag’irlarining bir xil son belgili gorizontallari bilan topografik sirtning shu xil son belgili gorizontallarining kesishish nuqtalari (O,I,II,III,IV; V,VI,VII,2<sub>0</sub>; 2,VIII,IX,X,XI,f<sub>1</sub>;…) aniqlanib, ular ketma-ket tutashtirib chiqiladi. Hosil bo`lgan 1 nuqtadan hosil bo`lgan t nuqtagacha va 2 nuqtadan q nuqtagacha bo`lgan egri chiziqlar maydoncha va qiya yo`lni qurish uchun tuproq to`kib ko`tarilgan qismi yon bag’irlarining topografik sirt bilan kesishish chiziqlari; 0 nuqtadan ℓ nuqtagacha va 2<sub>o</sub> nuqtadan c nuqtagacha bo`lgan 96egri chiziqlar maydoncha qurish uchun tuproq olinib (qazib) pasaytirilgan qismi yon bag’irining topografik sirt bilan kesishish chiziqlaridir.