To‘plami toshkent

O‘qituvchi S.Haydarova.

1-ILOVA

4. MAVZU. O‘ZGARUVCHAN TOK ZANJIRLARI.

Reja:

1. 
   O‘zgaruvchan tokka oid umumiy tushunchalar.
   
2. 
   Sinusoidal tok haqida tushuncha, EYuKva tok manbalari
   
3. 
   Aktiv qarshilik ulangan o‘zgaruvchan tok elektr zanjiri.
   

Tayanch so‘zlar va iboralar:o‘zgaruvchan tok, davriyo‘zgaruvchan tok, davr,chastota,amplituda, fazalar siljishi, aktiv qarshilik,induktivlik.

2. 
   ILOVA
   

Baholash mezoni

	Baholash mezoni	Baho
1.	Savollarga to‘liq javob berish, misol dalil keltirish..	5
2.	Savollarga noto‘liq javob berish.	4
3.	Savollarga qisman javob berish	3
4.	Savollarga umuman javob bermaslik	2

2. 
   ILOVA
   

1.O‘zgaruvchan tokning turlari.
Sanoatda o‘zgaruvchan tokdan foydalaniladi. O‘zgaruvchan tok o‘zgarmas tokka nisbatan bir qancha afzalliklarga ega.
Birinchidan, o‘zgaruvchan tokni ishlab chiqaradigan generatorlaming F.I.K ancha yuqori.
Ikkinchidan, o‘zgaruvchan tok kuchlanishini transformatorlar orqali o‘zgartirilganda tok kam isrof bo‘ladi, bundan tashqari, o‘zgaruvchan tok dvigatellari sodda tuzilgan.
Yo‘nalishi va kattaligi ma‘lum vaqt ichida o‘zgarib turadigan tokka o‘zgaruvchan tok deyiladi. Agarda uning oniy qiymati va yo‘nalishi teng vaqt oralig‘ida (davriy) takrorlansa (o‘zgarsa), unda davriy o‘zgaruvchan tok deyiladi. Barcha ishlab chiqariladigan mahsulotlar kabi elektr energiyasining ham sifat ko‘rsatkichlari mavjud. O‘zgaruvchan tokning sinusoidalligi mana shu sifatni aniqlovchi ko‘rsatkichlardan biridir. Umuman olganda, faqat sinusoidal shaklda o‘zgaradigan tokgina emas, balki boshqa shaklda, masalan, uchburchak shaklida o‘zgaradigan tok ham o‘zgaruvchan tok deyiladi

1- rasm. O‘zgaruvchan tokning turlari.

1. 
   vaqt birligi ichida faqat miqdorini o‘zgartiradigan o‘zgaruvchan toklar,
   
2. 
   vaqt birligi ichida ham miqdori ham yo‘nalishi o‘zgartiruvchi o‘zgaruvchan toklar,
   
3. 
   vaqt birligi ichida pul‘satsiyalanib o‘zgaradigan o‘zgaruvchan toklar.
   

Bu tokni yuqori kuchlanish bilan uzoq masofalarga uzatish hamda o‘zgaruvchan tokka ishlovchi mashina va apparatlarni (transformatorlar, asinxron va sinxron motorlar) ni ishga tushirishda qo‘llash mumkin.

Bunda tok kattaligi faqat davriy ravishda o‘zgarishi lozim. Hisoblash texnikasida, radio-teleapparaturalarda arrasimon, to‘rtburchak shaklidagi o‘zgamvchan tokdan foydalaniladi.

2. Sinusoidal tok haqida tushuncha, E.Yu.K va tok manbalari.

2-rasm:Sinusoidal o‘zgaruvchan tokni vaqtga bog‘liqlik grafigi

Sinusoidal o‘zgaruvchan tok asosan elektrostantsiyalarda bug‘ va gidravlik turbinali generatorlar yordamida hosil qilinadi. Mazkur generatorlarning ishlashi va elektromagnit induktsiyasi, elektromagnit kuch qonunlariga asoslangan.

Stator chulg‘amiga maxsus pazlar o‘yilgan bo‘lib, u pazlarga mis chulg‘amlar joylashtiriladi. Rotor o‘zgarmas magnit yoki elektromagnitning bir turi bo‘lib, generatorning asosiy magnit magnit maydonini hosil qilish uchun hizmat qiladi.Kuchli generatorlarning rotori elektromagnit rejimida ishlaydi, bunda u hosil qilgan magnit maydonini oqimini boshqarish mumkin. Sinusoidal o‘zgaruvchan kattaliklarni xarakterlovchi quyidagicha parametrlari mavjud. Davri, chastotasi, ampletudasi va faza siljishi. Davr deb yo‘nalishi va kattaligi jihatidan bir marta to‘la o‘zgarishiga aytiladi. Chastota deb bir sekund ichida to‘la o‘zgarishlar soniga aytiladi. Amplituda deb musbat va manfiy yarim sharlarda parametrning erishgan eng katta qiymatlariga aytiladi. Faza siljishi deb chastotasi bir xil bo‘lgan ikkita o‘zgaruvchan tok orasidagi davrlarining boshlanish momentlarini bir-biriga to‘g‘ri kelmasligiga aytiladi
I=I_Msin ωt U=U_Msin ωt
Bu yerda: I_M – sinusoidal tokning maksimal qiymati
U_M– sinusoidal kuchlanishning maksimal qiymati ω ^2π- burchak chastotasi
T

3. 
   rasm:O‘zgaruvchan tok generatorining kesim ko‘rinishi.
   

4. 
   rasm.Sinusoidal kattaliklarning o‘zgarishi.
   

2.