To‘lov va hisob-kitob balanslari reja

2. To’lov balansini tuzish tartibi 
Xalqaro iqtisodiy aloqalar natijasini baholash va ko’lamini hisoblashga urinishlar XIV 
asr oxirlariga to’g’ri keladi. 
XX asr boshlarida AQSH va Angliyada to’lov balansini tuzish usullari keng rivojlandi. 
1923-yilda AQSHda 1922-yilgi ko’rsatkichlar natijalari bo’yicha to’lov balansini tuzish va 
uni e’lon qilishga urinish bo’lgan. 1943-yili amerikalik iqtisodchi X.Leri AQSHning 1919-
1939-yilgi to’lov balansini tuzdi. Uning asosida ikkinchi Jahon urushidan keyin to’lov 
balansi tuzildi. 1946-yildan boshlab chorak va yillik to’lov balanslari hisobotlari AQSH 
savdo vazirligi jurnalida chop etila boshladi. 
1947-yili BMT hujjati sifatida to’lov balansi sxemasi yaratildi. U XVFning to’lov 
balansini tuzish shakllari va tamoyillarini ishlab chiqishga asos bo’ldi. XVF «to’lov balansi 
bo’yicha qo’llanma» chiqarib, rivojlantirishni davom ettirdi. Ular o’z sxemalarini 
universallashtirishga harakat qilishdi, chunki bu rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar 
balanslarini solishtirish imkonini beradi. Joriy ma’lumotlarni qayta ishlab, XVF ekspertlari 
ularga aniqliklar kiritadi. Norasmiy ma’lumotlardan foydalanadi, to’lov balanslari 
moddalarini qayta guruhlashadi va boshqa ishlarni bajarishadi. Bu tekshirilayotgan 
jarayonni ko’lami to’g’risida fikr yuritish imkonini beradi. 
XVF qo’llanmasiga binoan to’lov balansi moddalari tasnifi. 
A.
 
Joriy operatsiyalar *
Tovarlar 
Xizmatlar 
Investitsiyalardan daromadlar 

---

Boshqa xizmatlar va daromadlar 
Xususiy bir tomonlama o’tkazmalar 
Rasmiy bir tomonlama o’tkazmalar Jami A: joriy operatsiyalar balansi. 
B.
 
To’g’ri investitsiyalar va uzoq muddatli kapital 
To’g’ri investitsiyalar Portfel investitsiyalar 
Boshqa uzoq muddatli kapital 
Jami: AQV (AQSHning bazis balansi konsepsiyasiga muvofiq)* * 
C.
 
Boshqa uzoq muddatli kapital. 
D.
 
Xato va hisobga olmaydigan qismlar 
Jami; AQVQSQD (AQSH likvidlik konsepsiyasiga muvofiq)* E. Balanslovchi moddalar. 
Oltin-valuta rezervlarining qayta baholanishi 
SDRning taqsimlanishi va ishlatilishi 
Oltin-valuta rezervi harakati 
F.
Qoldiqni qoplashning favqulodda manbalari. 
G.
Xorijiy rasmiy qo’mitalarning valuta rezervlarini tashkiletuvchi majburiyatlar. 
Jami: A+V+S+D+E+F+G (AQShning bazis balansi konsepsiyasiga muvofiq)* 
N. Rezervlarning yakuniy o’zgarishlari. 
Oltin 
SDR 
XVFning rezerv holati 
Xorijiy valuta 
Boshqa talablar 
XVF kreditlari 
To’lov balansi sxemasi oldingi paragrafda keltirilgan to’lov balansining tarkibiy qismlari 
valuta harakati bo’yicha to’lov balansi valuta tushumi va valutalar chiqimi yoki xarajati 
ifodalanishni ko’rsatadi. Xalqaro valuta fondining ko’rsatmasiga asosan aksariyat davlatlar 
to’lov balansini ikki asosiy yo’nalish bo’yicha: joriy operatsiyalar balansi va kapital bilan 
moliyaviy operatsiyalar (kapital harakati) balansini tuzadilar. Bu balanslar aktiv yoki passiv 
qoldiq bilan yakunlanishi mumkin. 

---