To’lagan bmi

STOL USTIDA „VULQON" 

Karima  yaxshilab  maydalangan  to‘q  sariq  tusli  kristallchalardan  5  gramm 

chamasi  olib,  bir  parcha  tunuka  ustiga  uyib  qo‘ydi-da,  qo‘lidagi  uzun  simning 

uchini  spirt  lampa  alangasiga  tutib  qizdira  boshladi.  Simning  uchi  qizib 

cho‘g‘langandan keyin uni uyib qo‘yilgan to‘q sariq kukunga tezlik bilan botirdi 

va shu holda bir-ikki sekund tutib turgan edi, sim atrofidan tutunsimon moddalar 

chiqa boshladi.  

Karima  simni  chiqarib  oldi,  ammo  tutun  chiqishi  susaymadi,  balki  tobora 

ko‘paya borib vulqon otilishini eslatadigan olov uchqunlari va qoramtir tusdagi 

kulsimon  moddalar  atrofga  sochilib  tusha  boshladi.  Bir  necha  minutdan  keyin 

"vulqon"  otilishi  susaya  borib,  nihoyat  so‘ndi.  Tunuka  ustida  so‘ngan  vulqon 

---

 

 

 

 

tepaligi shaklida konussimon uyum hosil bo‘ldi. Endi buyumning hajmi olingan 

to‘q sariq modda uyumi hajmidan 2 - 3 marta katta edi. To‘q sariq tusli modda 

nima edi, nega u vulqonga o‘xshab otilib chiqdi va nima uchun otilish mahsuloti 

katta hajmni egalladi? 

To‘q  sariq  kristall  modda  ammoniy  bixromat  tuzidir.  U  issiqlik  ta'siriaa 

parchalanib, xrom (III)-oksid, suv bug‘i va azot gazi hosil qiladi. 

(NH

4

)

2

Cr

2

O

7

 → Cr

2

O

3

 + 4H

2

O + N

2

 

Hosil bo‘lgan azot gazi va suv bug‘i shiddat bilan yuqoriga otilib chiqadi va 

o‘zi bilan birga xrom (III)-oksidni ham ko‘taradi, suv bug‘i va azot gazi havoga 

tarqalib  ketadi,  xrom  (III)  oksid  esa  qoramtir  yashil  tusli  qattiq  modda 

bo‘lganidan yana pastga tushib, konussimon uyum hosil qiladi. Bu reaksiyaning 

boshlanishi uchun issiqlik talab qilinadi. Ammo reaksiyada ko‘p issiqlik chiqadi, 

shuning  uchun  qizdirilgan  sim  chiqarib  olinsa-da,  reaksiya  davom  etaveradi. 

Hosil  bo‘layotgan  gazlar  va  issiqlik  ta'sirida  xrom  (III)-oksid  g‘ovaklashadi, 

binobarin, uning hajmi kattalashadi.