To’lagan bmi

OLOVSIZ TUTUN 

"Yonmagan  yog‘ochda  tutun  bo‘lmas"  degan  maqol  hamma  vaqt 

ham  to‘g‘ri  bo‘lavermaydi.  Yong‘insiz  tutun  bo‘lgani  kabi,  yonmagan 

yog‘och tutashi ham mumkin. 

Mana, Ahmad ikki qo‘liga ikkita yog‘och tayoqchani olib bir-biriga 

yaqinlashtirgan  edi,  tayoqchalarning  uchidan  burqsib  quy uq  tutun  chiqa 

---

 

 

 

 

boshladi.  Ahmad  bu  bilan  qanoatlanmasdan  og‘zi  bir  parcha  karton 

qog‘oz bilan yopilgan bo‘sh stakan ustiga xuddi shunday ikkinchi bo‘sh 

stakanni  to‘nkardi.  Stakanlarning  og‘zi  bir-biriga  mos  bo‘lgandan  keyin 

karton  qog‘ozni  tortib  oldi.  Shu  ondayoq  stakanlar  ichida  tutun  paydo 

bo‘lib bir lahzada har ikki stakanning ichini to‘ldirdi (2-rasm). 

Bu  hodisa  Ahmadning  harakatlarini  kuzatib  turgan  kishilarni 

ajablantirdi  shekilli,  o‘tirganlardan  biri  yonidagi  kishini  turtib  "Ahmad 

ko‘z bog‘lovchi ekan" deb qo‘ydi, sekingina. 

Haqiqatan  ham  Ahmad  ko‘z  bog‘lovchi  edimi?  Bo‘lmasa,  ikkita 

"quruq"  yog‘och  va  "bo‘sh"  stakanlarda  qanday  qilib  oq  tutunlar  paydo 

bo‘ldi? 

Ahmad  ko‘z  bog‘lovchi  emas.  U  qo‘liga  olgan  cho‘plarning  biri 

konsentrlangan  xlorid  kislotaga,  ikkinchisi  esa  konsentrlangan  (25 

foizli)  navshadil  spirt  eritmasiga  botirib  olingan  edi.  Tayoqchalar 

yaqinlashtirilganda  bu  ikki  modda  eritmasidan  ajralib  chiqadigan  gazlar 

(vodorod  xlorid  bilan  ammiak)  o‘zaro  ta'sirlanshib,  ammoniy  xlorid 

hosil  qiladi.  Havoda  tutun  bo‘lib  ko‘rinayotgan  ana  shu  ammoniy  xlorid 

zarrachalaridir.  Stakanlarda  ham  xuddi  shu  hodisaning  o‘zi  ro‘y  berdi. 

Bir  stakanga  konsentrlangan  xlorid  kislota,  ikkinchisiga  konsentrlangan 

navshadil spirt eritmasi yuqtirilgan edi.