Tog' jinslari massivining darzligi va ularning tavsifi 202-21 b va iq guruh talabasi Nasriyev Sirojiddinning slayd taqdimoti reja

TOG' JINSLARI MASSIVINING DARZLIGI VA ULARNING TAVSIFI
202-21 B va IQ guruh talabasi Nasriyev Sirojiddinning slayd taqdimoti
REJA :

• Tog' jinslarning petrografik xususiyatlari.

• Yer qobig'i va yuqori mantiyaning tektonik tuzilishi.

• Tog' jinslari massivining turli xil tuzilmaviy ko'rinishlari va ularning tasniflanishi.

Petrografiya (yun. petros — tosh va ...grafin) — tog'jinslari, ularning mineralogik va kimyoviy tarkibi, strukturam va teksturasi, Yer po'stida va yer ustida yotish sharoitlari, tarqalish qonuniyatlari, kelib chiqishi va o'zgarishi haqidagi fan. Tog' jinslari haqidagi fanni ikki qismga — tavsifiy ko'rinishga ega bo'lgan petrografiya va petrologiyaga bo'lishga mayllik mavjud. P. mineralogiya, geokimyo, vulkanologiya, tektonika, stratigrafiya va foydali kazilmalar taʼlimoti bilan bog'liq.
O'rganilayotgan tog' jinslarining tipiga qarab magmatik petrografiya, metamor-fik petrografiya va cho'kindi jinslar petrografiyasi — litologiya farq qilinadi.
Tog' jinslarining tarkibi va tuzilishini o'rganishda maxsus metodlar qo'llaniladi. Mas, kristalooptik metod bilan mayda donali mineral agre-gatlari o'rganiladi. Shuningdek, rentgenoskopiya metodi va spektral tahlil ham keng qo'llaniladi. Tog' jinslari moddalari, shuningdek, kimyoviy tahlil yo'li bilan ham aniqlanadi. Tog' jinslari va ularni tashkil qilgan mi-nerallarni fizikaviy o'rganishda zichligi, qattiqligi, issiqliqdan ken-gayishi, qisilishi, seysmik to'lqinlarning tezligi, qovushqoqligi, elektr va magnit xususiyatlari aniqlanadi. Shunday qilib, tog' jinslarini o'rganish turli-tuman tadqiqot maj-muini o'z ichiga oladi. Bularni umumlashtirish Yer po'stining shakllanishi va rivojlanishi jarayonlarida turli tipga mansub tog' jinslarining rolini aniqlashga imkon beradi.
Yuqori mantiya, Yer yuqori mantiyasi — Yer sharining qobiqlaridan biri; Yer po'stining ostida yotuvchi Yer mantiyasining yuqori qismi. Bo'ylama seysmik to'lqinlar tezligi sakrash yo'li bilan o'sib boradigan qatlam — Moxorovichich yuzasi ular oralig'idagi chegara hisoblanadi. Yuqori mantiyaning yotish chuq. 5–75 km gacha, tagi 1000 km chamasi chuqurlikda joylashgan. Taxmin qilinishicha, Yuqori mantiya o'ta asosli (peridotit) va asosli togʻ jinslaridan (eklogit) tarkib topgan. Yuqori mantiya (yuqoridan pastga) substrat, kam qattiqlik va yopishqoqlikka ega bo'lgan jinslar qatlami yoki astenosfera va seysmik to'lqinlar tarqalishi tezliginnig jadal o'sishi kuzatiladigan Golitsin katlamita bo'linadi. Substrat Yer po'sti bilan birgalikda litosferani tashkil qiladi.
Yuqori mantiya ning tuzilishi har xil tektonik zonalar ostida turlicha; ular seysmik to'lqinlar tezligi, issiqlik oqimi, Yuqori mantiya ustki qatlamining zichligi va suyuq magma o'choqlarining mavjudligi taʼsirida paydo bo'ladi. Ko'pgina tektonik gipotezalarda Yer po'sti Yuqori mantiya moddalarining erishi natijasida hosil bo'ladi deb hisoblanadi, unda tektonik, magmatik, metamorfik va boshqalar jarayonlarning anchagina qismi faqat Yer po'stidagina emas, balki Yer Yuqori mantiyada sodir bo'layotgan maʼlum darajadagi o'zgarishlarga ham bog'liqdegan fikrlar mavjud. Yuqori mantiya tuzilishining muhim xossalaridan biri — seysmik to'lqinlar tezligi pasaygan zonaning ko'payishidir.
Yer po'stida sodir bo'ladigan tektonik, magmatik va metamorfik jarayonlarda, foydali qazilmalar hosil bo'lishida Yuqori mantiya muhim rol o'ynaydi.
Tog‘ jinslarining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, ularning hosil bo‘lish joyi, tuzulishi va xossalarining o‘zgarishi, kelib chiqish xossalarining bir-biriga bog‘liqligi va rivojlanish tarixi, hamda ekzogen jarayonlar dinamikasining yuqori darajadagi xilma-xilligi hisoblanadi.
Har xil tog‘ jinslaridan tashkil topgan massivlarda yana ko‘plab yuqori darajadagi xilma-xilliklar kuzatiladi. Bundan tashqari tog‘ jinslari massivida ko‘plab geologik buzilishlar va barcha joyda rivojlangan tabiiy darzliklar ham uchraydi. SHuningdek, massiv doimiy ravishda kon ishlarini olib borish texnologik jarayonlari (masalan, portlatish ishlarini olib borish) bilan bog‘liq kon lahimlarining kesishishidan sun’iy (texnologik) yoriqliklarga ajratiladi.
Turli xil tog‘ jinslari massivining xilma-xil tuzilish yuzalari ajralishi natijasida aniq blokli struktura hosil bo‘ladi. O‘z navbatida xilma-xillikning turli ko‘rinishdagi tarqalish darajasi juda turlicha yuz byeradi. Buning uchun har qanday massivdagi tog‘ jinslarining blokli tuzilishi xaraktyerini, cho‘kindi tog‘ jinslaridan tashkil topgan massivlarda qoyali mustahkam tog‘ jinslariga nisbatan kichik ekanligini inobatga olish zarur.
Fizika-matematika fanlari doktori M.V. Rats tomonidan ishlab chiqilgan strukturaviy xilma-xillik tasnifining ko‘plab muvaffaqqiyatli takliflaridan biri strukturaviy xilma-xillikning bir necha turdagi tartibi belgilab berdi.
E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!